1 nidānaparivartaḥ

suvikrāntavikrāmiparipṛcchā nāma

sārdhadvisāhasrikā prajñāpāramitā |

1 nidānaparivartaḥ |

evaṁ mayā śrutam | ekasmin samaye bhagavān rājagṛhe viharati sma veṇuvane kalandakanivāpe mahatā bhikṣusaṁghena sārdhamardhatrayodaśabhirbhikṣuśataiḥ, aprameyāsaṁkhyaiśca bodhisattvairmahāsattvaiḥ nānābuddhakṣetrasaṁnipatitairekajātipratibaddhaiḥ | tena khalu punaḥ samayena bhagavānanekaśatasahasrayā parṣadā parivṛtaḥ puraskṛto dharmaṁ deśayati sma ||

atha khalu tasyāmeva parṣadi suvikrāntavikrāmī nāma bodhisattvo mahāsattvaḥ saṁnipatito'bhūtsaṁniṣaṇṇaḥ | sa utthāyāsanādekāṁsamuttarāsaṅgaṁ kṛtvā dakṣiṇaṁ jānumaṇḍalaṁ pṛthivyāṁ pratiṣṭhāpya yena bhagavāṁstenāñjaliṁ praṇamya bhagavantametadavocat-pṛccheyamahaṁ bhagavantaṁ tathāgatamarhantaṁ samyaksaṁbuddhaṁ kaṁcideva pradeśam, saced bhagavānavakāśaṁ kuryāt pṛṣṭaśca praśnavyākaraṇāya | evamukte bhagavān suvikrāntavikrāmiṇaṁ bodhisattvaṁ mahāsattvametadavocat-pṛccha tvaṁ suvikrāntavikrāmiṁstathāgatamarhantaṁ samyaksaṁbuddhaṁ yadyadevākāṅkṣasi | ahaṁ te tasya tasyaiva praśna(sya) vyākaraṇena cittamārādhayiṣyāmi ||

evamukte suvikrāntavikrāmī bodhisattvo mahāsattvo bhagavantametadavocat-prajñāpāramitā prajñāpāramiteti bhagavannucyate | kiyatā bhagavan bodhisattvānāṁ mahāsattvānāṁ prajñāpāramitā prajñāpāramitetyucyate ? kathaṁ bhagavan bodhisattvo mahāsattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ carati? kathaṁ bhagavan bodhisattvasya mahāsattvasya prajñāpāramitāyāṁ carataḥ prajñāpāramitābhāvanā paripūriṁ gacchati ? kathaṁ bhagavan bodhisattvasya prajñāpāramitāṁ bhāvayato māraḥ pāpīyānavatāraṁ (na) labhate, sarvamārakarmāṇi cāvabudhyate ? kīdṛgrūpaiśva bhagavan prajñāpāramitāvihārairviharan bodhisattvo mahāsattvaḥ kṣipraṁ sarvajñatādharmaparipūrimadhigacchati ?

evamukte bhagavān suvikrāntavikrāmiṇaṁ bodhisattvaṁ mahāsattvametadavocat-sādhu sādhu suvikrāntavikrāmin, yastvaṁ tathāgatamarhantaṁ samyaksaṁbuddhaṁ prajñāpāramitāṁ paripṛcchasi bodhisattvānāṁ mahāsattvānāmarthāya, yathāpi nāma tvaṁ bahujanahitāya pratipanno bahujanasukhāya lokānukampāyai mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṁ ca manuṣyāṇāṁ ca, etarhyanāgatānāṁ ca bodhisattvānāṁ mahāsattvānāmālokaṁ kartukāma iti ||

atha khalu bhagavān jānanneva suvikrāntavikrāmiṇaṁ bodhisattvaṁ mahāsattvaṁ paripṛcchati sma-kiṁ tvaṁ suvikrāntavikrāmin arthavaśaṁ saṁpaśyaṁstathāgatametadarthaṁ paripṛcchasi ? evamukte suvikrāntavikrāmī bodhisattvo mahāsattvo bhagavantametadavocat-sarvasattvānāṁ vayaṁ bhagavannarthāya tathāgatametamarthaṁ paripṛcchāmaḥ sarvasattvahitāya sarvasattvānukampāyai | tatkasmāddhetoḥ ? prajñāpāramitā bhagavan sarvadharmāṇāṁ grāhikā yaduta śrāvakapratyekabuddhabodhisattvasamyaksaṁbuddhadharmāṇām | ato bhagavaṁstathāgataviṣayaṁ tathāgatajñānaṁ ca nirdiśatu | tatra ye sattvā niyatāḥ śrāvakayāne bhaviṣyanti, te kṣipramanāsravāṁ bhūmiṁ sākṣātkariṣyanti | ye pratyekabuddhayāne niyatā bhaviṣyanti, te kṣipraṁ pratyekabuddhayānena niryāsyanti | ye anuttarāṁ samyaksaṁbodhiṁ saṁprasthitāḥ, te kṣipramanuttarāṁ samyaksaṁbodhimabhisaṁbhotsyante | ye ca anavakrāntasamyaktvaniyāmā aniyatāstisṛṣu bhūmiṣu, te śrutvā anuttarāyāṁ samyaksaṁbodhau cittamutpādayiṣyanti | sarvasattvānāṁ ca bhagavan kuśalamūlasaṁjananaṁ kṛtaṁ bhaviṣyati tathāgatena imaṁ prajñāpāramitāpraśnaṁ visarjayatā | na ca vayaṁ bhagavan hīnādhimuktikānāṁ sattvānāṁ kṛtaśastathāgataṁ paripṛcchāmaḥ, na daridracittānām, na daridramānasasamanvāgatānām, na kusīdānām, na kausīdyābhibhūtānām, na dṛṣṭipaṅkāvasannānām, na mārapāśabaddhānām, nānapatrapāṇām, nāsaṁlekhasamanvāgatānām, na muṣitasmṛtīnām, na bhrāntacittānām, na kāmapaṅkamagnānām, na śaṭhānām, na māyāvinām, nākṛtajñānām, na pāpecchānām, na pāpasamācārāṇām, na śīlavipannānām, nāpariśuddhaśīlānām, na dṛṣṭivipannānām, na māragocaracāriṇām, nātmotkarṣakāṇām, na parapaṁsakānām, na lābhasatkāragurukāṇām, na pātracīvarādhyavasitānām, na kuhakānām, na lapakānām, na naimittikānām, na naiṣpeṣikāṇām, na lābhena lābhacikīrṣukāṇām | na vayaṁ bhagavan evaṁrūpāṇāṁ sattvānāṁ kṛtaśastathāgataṁ paripṛcchāmaḥ | ye punarbhagavan sattvāḥ sarvajñajñānaṁ prārthayanti, asaṅgajñānaṁ svayaṁbhūjñānamasamajñānamanuttarajñānaṁ prārthayante, ye nātmānamupalabhante na param, kutaḥ punarātmānamutkarṣayiṣyanti paraṁ vā pasaṁyiṣyanti, teṣāṁ nihatamānānāṁ vayaṁ bhagavaṁśchinnaviṣāṇavṛṣabhopamānāṁ bodhisattvānāṁ mahāsattvānāmāvrīḍhaśalyānāṁ nīcamānasānāṁ caṇḍālakumārakopamacittānāṁ pṛthivyaptejovāyvākāśasamacitānāṁ bhagavan sattvānāmarthāya tathāgataṁ paripṛcchāmo bodhisattvānāṁ mahāsattvānām | ye dharmamapi nopalabhante nābhiniviśante kutaḥ punaradharmam, teṣāṁ vayaṁ bhagavannarthāya tathāgataṁ paripṛcchāmo bodhisattvānāṁ mahāsattvānāmāśayaśuddhānāmaśaṭhānāmamāyāvināmṛjukānāṁ samacittānāṁ sarvasattvahitāmukampakānāṁ samādāpakānāṁ samuttejakānāṁ saṁpraharṣakāṇāṁ mahābhāravāhikānāṁ mahāyānasamārūḍhānāṁ mahākṛtyena pratyupasthitānāṁ mahākāruṇikānāṁ sarvasattvahitasukhāvahānāṁ nāyakānāṁ vināyakānāṁ pariṇāyakānāṁ sarvadharmāniśritavihārikāṇāṁ sarvopapattyāyatanānarthikānāṁ sarvamārapāśavinirmuktānāṁ chandikānāṁ vīryavatāmapramattānāṁ sarvadharmaparamapāramiprāptānāṁ sarvasaṁśayacchedanakuśalānām | (teṣāṁ) vayaṁ bhagavan sattvānāṁ kṛtaśastathāgataṁ paripṛcchāmo bodhisattvānāṁ mahāsattvānām | ye te bhagavan sattvā bodhijñānamapi na manyante nābhiniviśante nādhyavasāya tiṣṭhanti, sarvamanyanāsamatikrāntā mārgasthitā mārgapratipannā mārgadaiśikāḥ, teṣāṁ vayaṁ bhagavan sattvānāṁ kṛtaśastathāgataṁ paripṛcchāmo bodhisattvānāṁ mahāsattvānāṁ ca | sarvasattvānāṁ vayaṁ bhagavannarthāya hitāya sukhāya yogakṣemāya tathāgataṁ paripṛcchāmaḥ, sarvasattvānāṁ vayaṁ bhagavan sukhamupasaṁhartukāmā anuttarasukhaṁ niruttarasukhaṁ nirvāṇasukhaṁ buddhasukhamasaṁskṛtasukham | tena vayaṁ bhagavan sarvasattvānāṁ saṁśayacchittyarthaṁ tathāgataṁ paripṛcchāmaḥ | niḥsaṁśayā vayaṁ bhagavan bhavitukāmāḥ, niḥsaṁśayāśca bhagavan sarvasattvebhyaḥ saṁśayaprahāṇāya dharmaṁ deśayitukāmāḥ| tatkasmāddhetoḥ ? sarvasattvā hi bhagavan sukhakāmā duḥkhapratikūlāḥ, sarvasattvāḥ sukhenārthikāḥ | na ca vayaṁ bhagavan sarvasattvānāṁ kiṁcidanyatsukhaṁ samanupaśyāmo'nyatra prajñātaḥ| na cānyatkiṁcidbhagavan sarvasattvānāṁ sukhamasti anyatra bodhisattvayānānmahāyānāt | tena vayaṁ bhagavan imamarthavaśaṁ saṁpaśyantaḥ sattvānāṁ sukhamupasaṁhartukāmāḥ prajñāpāramitāṁ paripṛcchāmaḥ | bodhisattvānāṁ caitamarthaṁ bhagavan samanupaśyadbhirasmābhistathāgata etamarthaṁ paripṛṣṭaḥ ||

evamukte bhagavām suvikrāntavikrāmiṇaṁ bodhisattvāṁ mahāsattvametadavocat-sādhu sādhu suvikrāntavikrāmin | guṇānāṁ te na sukaraḥ paryanto'dhigantum, yastvaṁ tathāgataṁ mahato janakāyasyānukampayā imāṁ prajñāpāramitāṁ paripṛcchasi | tena hi tvaṁ suvikrāntavikrāmin śṛṇu, sādhu ca suṣṭhu ca manasikuru, bhāṣiṣye'haṁ te | sādhu bhagavanniti suvikrāntavikrāmī bodhisattvo mahāsattvo bhagavataḥ pratyaśrauṣīt ||

bhagavānetadavocat-yattvaṁ suvikrāntavikrāmin evaṁ vadasi-prajñāpāramitā prajñāpāramiteti bhagavannucyate, kiyatā bhagavan bodhisattvānāṁ mahāsattvānāṁ prajñāpāramitetyucyata iti, na hi suvikrāntavikrāmin kenaciddharmeṇa prajñāpāramitā vacanīyā | sarvavacanātikrāntā hi prajñāpāramitā | na hi suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā śakyate vaktum-iyaṁ sā prajñāpāramitā, asya vā prajñāpāramitā, anena vā prajñāpāramitā, asmādvā prajñāpāramitā | apāramitaiṣā suvikrāntavikrāmin sarvadharmāṇām, tenocyate prajñāpāramiteti | prajñaiva suvikrāntavikrāmiṁstathāgatena na labdhā, nopalabdhā, kutaḥ punaḥ prajñāpāramitāmupalapsyate ? prajñeti suvikrāntavikrāmin ajñaiṣā sarvadharmāṇām, ajānanaiṣā sarvadharmāṇām, tenocyate prajñeti | katamā ca suvikrāntavikrāmin ajānanā sarvadharmāṇām ? anyathaite sarvadharmā anyathābhilapyante, na cābhilāpavinirmuktāḥ sarvadharmāḥ | yā ca ajñā sarvadharmāṇām, yā ca ajānanā sarvadharmāṇām, na sā śakyā vācā vaktum | api tu yathā sattvā ajānanāḥ, tenocyate prajñeti | prajñāptirityevocyate, tenocyate prajñeti | sarvadharmāśca suvikrāntavikrāmin aprajñapanīyāḥ, apravartyāḥ, anirdeśyāḥ adṛśyāśca | yaivamajānanā, iyamucyate ajānaneti | prajñeti suvikrāntavikrāmin naiṣā ajñā nāpyanajñā, nāpyajñānajñā, tatastenocyate prajñeti | (na) jñānagocara eṣa suvikrāntavikrāmin, nājñānagocaraḥ | nājñānaviṣayo nāpi jñānaviṣayaḥ | aviṣayo hi jñānam | sacedajñānaviṣayaḥ syāta, ajñānaṁ syāt | na jñānamajñānataḥ, nāpi jñānato'jñānam, nāpi jñānamajñānam, nāpyajñānaṁ jñānam | nājñānena jñānamityucyate, nāpi jñānena jñānamityucyate |

ajñānena hi jñānamityucyate, na tu tatra kiṁcidajñānaṁ yacchakyamādarśayitum-idaṁ tajjñānam, asya vā tajjñānam, anena vā tajjñānam | tena tajjñānaṁ jñānatvena na saṁvidyate, nāpi tajjñānaṁ tattvenāvasthitam, nāpyajñānaṁ jñānamityucyate | sacedajñānena jñānamityucyeta, tataḥ sarve bālapṛthagjanā jñānino bhaveyuḥ | api tu jñānājñānānupalabdhito jñānājñānaṁ yathābhūtaparijñā | tadeva jñānamityucyate, na punaryathocyate tathā tajjñānam | tatkasmāt ? na hi jñānaṁ vacanīyam, nāpi jñānaṁ kasyacidviṣayaḥ| sarvaviṣayavyatikrāntaṁ hi jñānam, na ca jñānaṁ viṣayam (yaḥ ?)| ayaṁ suvikrāntavikrāmin jñānanirdeśaḥ, adeśo'pradeśaḥ, yena jñānenāsau jñānināṁ jñānīti saṁkhyāṁ gacchati | yaivaṁ suvikrāntavikrāmin prajānanā anubodhanā ajānanā, iyamucyate prajñeti | ya evaṁ suvikrāntavikrāmin abhisamayaḥ, sākṣātkriyā, iyamucyate lokottarā prajñeti, na punaryathocyate lokottarā prajñeti | tatkasmāddhetoḥ ? loka eva nopalabhyate, kutaḥ punarlokottarā prajñā ? kaḥ punarvādo yo lokān samanuttariṣyati lokottarayā prajñayā ? tatkasya hetoḥ ? na hi sā lokamupalabhate, tena na kiṁciduttārayati, tenocyate lokottarā prajñeti | loka iti suvikrāntavikrāmin prajñaptirlokasamatikramaḥ | sarvaprajñaptisamatikrāntaṁ lokottaramityucyate | na ca punarlokottaramuttaraṇam, anuttaraṇaṁ lokottaram | tatkasya hetoḥ ? aṇurapi tatra dharmo na saṁvidyate ya uttartavyo yena cottartavyaḥ | tenocyate lokottaramiti | lokottare hi na loko vidyate na lokottaram, anuttarasyānuttara(ṇa) miti, tenocyate lokottaramiti | ayamucyate suvikrāntavikrāmin lokottarāyāḥ prajñāyā nirdeśaḥ, na punaryathocyate lokottarā prajñeti | tatkasmāddhetoḥ ? na hi yā lokottarā sā vacanīyā, uttīrṇā sā | na tatra bhūyaḥ kiṁciduttartavyam, tenocyate lokottarā prajñeti ||

tatra suvikrāntavikrāmin yā nirvedhikā prajñā, kiṁ sā prajñā nirvidhyati ? nātra kiṁcinnirveddhavyam | sacetkiṁcinnirveddhavyamabhaviṣyat, prajñapyeta - iyaṁ sā prajñā yā nirvidhyatīti | na kenacidvidhyate nāvidhyate, na kasyaciduttaramupalabhyate yadvidhyeta | nirvidhyatīti nātra kiṁcidvidhyati nāvidhyati, nātra kiṁcidvidhyate nāvidhyate, tenocyate nirvidhyatīti | nātra kaścidantaṁ prayāti nāpi madhyam, tenocyate nirvidhyatīti | nirvidhyati nirvedhikā prajñetyucyate nirvidhyati na kvaciddhāvati, na vidhāvati, na saṁdhāvati, tenocyate nirvedhiketi | api tu suvikrāntavikrāmin nirvedhikā prajñeti kiṁ nirvidhyati ? yatkiṁciddarśanam, tatsarvaṁ nirvidhyati | kena nirvidhyati ? prajñayā nirvidhyati | kimiti prajñayā nirvidhyati ? prajñaptilakṣaṇamiti nirvidhyati | yatkiṁcitprajñaptilakṣaṇam, tatsarvamalakṣaṇamiti, alakṣaṇaṁ prajñaptilakṣaṇamiti | yaḥ suvikrāntavikrāmin evaṁrūpayā prajñayā samanvāgato vidhyati, sa traidhātukaṁ vidhyati | kathaṁ vidhyati ? adhātukaṁ traidhātukamiti nirvidhyati | na hyatra kaściddhātuṁ vidhyati, sa traidhātukamadhātukamiti nirvidhyati | yenaivaṁ traidhātukaṁ nirviddham, ayamucyate nairvedhikyā prajñayā samanvāgata iti | kathaṁ ca nairvedhikyā prajñayā samanvāgataḥ ? na hi kiṁcinnirveddhavyamakuśalam, sa sarvaṁ kuśalamiti nirvidhyati, nairvedhikyā prajñayā atikrāmati | sa evaṁ nairvedhikyā prajñyā samanvāgato yatkiṁcitpaśyati śṛṇoti jighrati āsvādayati spṛśati vijānīte vā, tatsarvaṁ nirvidhyati | kathaṁ nirvidhyati ? anityato duḥkhato gaṇḍato rogataḥ śalyataḥ śūnyato aghata āghātataḥ parataḥ (pralopataḥ) pralopadharmataścalataḥ prabhaṅgurato'nātmato'nutpādato'nirodhato'lakṣaṇata iti | ayamucyate suvikrāntavikrāmin śītībhūtoviśalya iti | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin viśalyā nāma bhaiṣajyajātiḥ | sā yasmin sthāpyate tataḥ sarvaśalyānyapanayati nirvidhyati, evameva evaṁrūpairdharmaiḥ samanvāgato bhikṣurviśalyaḥ śītībhūto nairvedhikyā prajñayā samanvāgataḥ saṁsārātyantavihārī nairvedhikaprajñoviraktaḥ sarvatraidhātukāt, atikrāntaḥ sarvamārapāśebhyaḥ | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin vajraṁ yasminneva nikṣipyate nirvedhanārtham, tattadeva nirvidhyati, evameva bhikṣurvajropamasamādhinairvedhikyā prajñayā parigṛhītaṁ (cittaṁ ? ) yatra sthāpayati yeṣu ca pracārayati, tān sarvānnirvidhyati | sa nairvedhikyā prajñayā samanvāgato lokottarayā samyagduḥkhakṣayagāminyānuliptastravidya ityucyate |vidyeti suvikrāntavikrāmin avidyopaśamasyaitadadhivacanam, avidyāparijñeti duḥkhaskandhavyupaśamasyaitadadhivacanam | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin vaidyaḥ paṇḍito vyakto medhāvī tantraupayikayā mīmāṁsayā samanvāgataḥ syāt sarvabhaiṣajyakuśalaḥ sarvavyādhyutpattikuśalaḥ sarvaduḥkhapramocanakaḥ | sa yaṁ yameva glānaṁ cikitsati taṁ tameva mocayat |tatkasmāddhetoḥ ? tathā hi sa sarvabhaiṣajyakuśalaḥ sarvavyādhyutpattikuśalaḥ sarvarogavimocanakaḥ | evameva suvikrāntavikrāmin tṛtīyā vidyā sarvāvidyopaśamāya saṁvartate, sarvaduḥkhaniryātanāya saṁvartate, sarvajarāmaraṇaśokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsānāmupaśamāya saṁvartate | iyamucyate suvikrāntavikrāmin lokottarā prajñā nirvedhagāminīti ||

idaṁ ca me suvikrāntavikrāmin saṁghāya bhāṣitam -

prajñā śreṣṭhā hi lokasya yeyaṁ nirvedhagāminī |

yayā samyak prajānāti bhavajātiparikṣayam || iti ||

bhavajātiparikṣaya iti suvikrāntavikrāmin kasyaitadadhivacanam ? udayāstaṁgamaprativedhasyaitadadhivacanam | katamaśca udayāstaṁgamaprativedhaḥ ? yatkiṁcitsamudayadharmi, tatsarvaṁ nirodhadharmi ityevaṁ samudayāstaṁgamaṁ pratividhyati | samudaya iti suvikrāmin utpādasyaitadadhivacanam, astaṁgama iti nirodhasyaitadadhivacanam, na punaryathocyate tathodayāstaṁgamaḥ | yaḥ kaścitsuvikrāntavikrāmin samudayaḥ, na sa udayadharmaḥ | na hi suvikrāntavikrāmin samasya kaścidudayaḥ, nāpi tatsamudāgacchati | samatānuyātameva tat | tenocyate samudaya iti | samatānuyātamiti suvikrāntavikrāmin nātra kaścidudayati na samudāgacchati | na tasya yaḥ svabhāvaḥ sa svayaṁ saṁbhavaḥ, sa nirodhaḥ | tatra ca na kasyacinnirodhaḥ, samudayānantaranirodhaḥ | yatrotpādo nāsti, na tatra nirodhaḥ, sa nirodhaḥ | evaṁ suvikrāntavikrāmin yaḥ samudayāstaṁgamaprativedhaḥ anutpādāya anirodhāya, so'staṁgamaprativedhaḥ | tenocyate udayāstaṁgamaprativedha iti ||

prativedha iti suvikrāntavikrāmin pratītyasamutpādasyaiṣā parijñā | yaṁ pratītya yo dharma utpadyate, tameva pratītya sa dharmo na saṁvidyate | ayamucyate pratītyasamutpādaprativedhaḥ | saiṣā suvikrāntavikrāmin pratītyasamutpādasya parijñā yathābhūtatā anutpādena sūcyate | anutpādo hi pratītyasamutpādaḥ | samo'nutpādaḥ | tenocyate pratītyasamutpāda iti | yatra nāstyutpādaḥ, tatra kuto nirodhaḥ ? anirodho nirodhaḥ pratītyasamutpādasyāvabodhaḥ | asamutpādaḥ pratītyasamutpāda ityucyate | yo'samutpādaḥ so'nutpādaḥ | yo'nutpādaḥ, sa nātīto na anāgato na pratyutpannaḥ | tasya nirodho na saṁvidyate | yasya nirodho na saṁvidyate, taducyate'nutpādajñānamiti | yena ca anutpādo jñātaḥ, sa na bhūya utpādayati, na ca nirodhaṁ sākṣātkaroti | yo notpādayati, sa na nirodhayati | utpādasya hi sato nirodhaḥ prajñāyate | yenotpādayati, tena niruddhā eva sarvadharmā jñātā dṛṣṭāḥ pratividdhāḥ sākṣātkṛtāḥ | tenocyate nirodhaḥ sākṣātkṛta iti ||

kṣayajñānamiti suvikrāntavikrāmin kṣīṇamajñānam | tenocyate kṣayajñānamiti | kena kṣīṇam ? akṣayatayā kṣīṇam | kṣayamasya na samanupaśyati | ajñānavigama eṣa suvikrāntavikrāmin | tenocyate kṣayajñānamiti| ajñānaparijñaiṣā suvikrāntavikrāmin | tenocyate ajñānakṣayaḥ kṣayajñānamiti | na hi ajñānaṁ kṣayo vā akṣayo vā | vigama eṣa suvikrāntavikrāmin jñāsyate | tenocyate kṣayajñānamiti | yathābhūtaparijñaiṣā suvikrāntavikrāmin | tenocyate vigama iti | na kiṁcidanyadupalabhyate idaṁ tajjñānavigama iti | jñānameva nopalabhyate, kutaḥ punarajñānam | yasya kasyavidvimukti, tenocyate kṣayajñānamiti, na punaryathocyate | yasya punaḥ kṣayajñānam, tasya na kaścidvyavahāraḥ | api tu nirdeśa eṣaḥ ajñānakṣaya iti vā kṣaya(jñāna)miti | iyaṁ suvikrāntavikrāmin akṣayakṣayajñānaparīkṣā sarvadharmāṇāṁ yenāvabuddhā sa kṣayajñānavigataḥ, akṣayakoṭimanuprāptaḥ | akoṭirnivāṇakoṭiḥ, na punaryathocyate | avacanīyaṁ nirvāṇaṁ sarvavyavahārasamucchinnam | ayaṁ suvikrāntavikrāmin nirvāṇadhātunirdeśaḥ, na punaryathā nirdiṣṭaḥ | anirdeśyo hi nirvāṇadhātuḥ sarvanirdeśasamatikrāntaḥ sarvanirdeśasamucchinno nirvāṇadhātuḥ | ayamucyate lokottarāyā nirvedhikāyāḥ prajñāyā nirdeśaḥ, yo'yaṁ nirvāṇadhāturiti | na ca suvikrāntavikrāmin nirvāṇadhāturdeśastho na pradeśasthaḥ | eṣo'sya nirdeśa iti ||

tatra katamā suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā ? na hi suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitāyāḥ kiṁcidāraṁ vā pāraṁ vā | sacetsuvikrāntavikrāmin prajñāpāramitāyā āraṁ vā pāraṁ vā upalabhyeta, nirdiśettathāgataḥ prajñāyā āraṁ vā pāraṁ vā | na ca suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitāyā āramupalabhyate, tenāsyāḥ pāraṁ na nirdiśyate | api tu suvikrāntavikrāmin prajñāpāramiteti pārametatsarvadharmāṇāṁ jñānakarmaṇām, tenocyate prajñāpāramiteti, na punaryathocyate | na hi vācā na karmaṇā prajñāpāramitā pratyupasthitā | anirdeśyā hi suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā | sarvadharmāṇāmeṣo'nubodhaḥ | yaścānubodhaḥ, so'virodhaḥ | tatkasmāddhetoḥ ? na hi tatra kiṁcidanubuddham, na pratividdham | anubodhaprativedhasamatā hi bodhiḥ sarvadharmānubodhādbodhirityucyate | kathaṁ ca sarvadharmānubodhaḥ ? nātra kācidbodhirnāpyatra kaści(danu)bodhaḥ | tatkasmāddhetoḥ ? sacet suvikrāntavikrāmin bodhirupalabhyeta, labdhā syādbodhau bodhiḥ | na ca suvikrāntavikrāmin bodhau bodhiḥ saṁvidyate | evameṣā bodhirabhisaṁboddhavyā | ananubodhādaprativedhādanubudhyetyucyate, na punaryathocyate sarvadharmā hyananubuddhā apratividdhāḥ | na ca punardharmo dharmasvabhāvena saṁvidyate anenānubodhena | iyamucyate bodhiriti | na hi suvikrāntavikrāmiṁstathāgatena bodhirupalabdhā, nāpi tathāgatena bodhirvijñaptā | avijñapanīyā aprajñapanīyā bodhiḥ | na ca tathāgatena bodhirjñātā na janitā | ajātā anabhinirvṛttā hi bodhiḥ | na ca bodhiḥ kasyavidviṣayaḥ, na ca bodhau kaścitsattvo vā sattvaprajñaptirvā | yatra nasti sattvo vā sattvaprajñaptirvā, kathaṁ vaktavyo'yaṁ bodhisattvaḥ, iyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramiteti ? na hi suvikrāntavikrāmin bodhau bodhiḥ, na ca bodhau kaścitsattvaḥ| atikrāntā hyeṣā bodhiḥ, anutpannaiṣā bodhiḥ, anabhisaṁvṛttaiṣā bodhiḥ, alakṣaṇaiṣā bodhiḥ | na cāsyāṁ sattvaḥ saṁvidyate, nopalabhyate | na bodhiḥ sattvatayā prajñaptā | niḥsattvānubodho hi bodhirityucyate | bodhi(ra)sattvateti yena jñātā, sa ucyate bodhisattva iti | tatkamāddhetoḥ ? na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ sattvasaṁjñāprabhāvitaḥ | sattvasaṁjñāvibhāvanādbodhisattva ityucyate, na punaryathocyate | tatkasmāddhetoḥ ? avacanīyo hi bodhisattvaḥ, sattvasvabhāvavigato hi bodhisattvaḥ, sattvasaṁjñāvigatā hi bodhiḥ | yenaivaṁ bodhirjñātā, sa bodhisattva ityucyate | kimiti bodhirjñātā ? atikrāntaiṣā bodhiḥ, akaraṇīyaiṣā bodhiḥ, anutpādānirodho hyeṣā bodhiḥ | na bodhirbodhiṁ vijñāpayati, nāpi bodhirvijñāpanīyā | avijñāpanīyā aprajñapanīyā anabhinirvartanīyā bodhirityucyate | yena ca anubuddhā pratibuddhā avikalpā kalpasamucchedāya, tenocyate bodhisattva iti, na punaryathocyate | tatkasmāt ? niḥsattvatvāt | yadi bodhisattvaḥ samupalabhyeta, labdhā syādbodhiḥ - iyaṁ sā bodhiḥ, asyāmayaṁ sattvā iti | asattvaniḥsattvasattvāvagamānubodhādbodhisattva ityucyate | niḥsattvatayā sattvasaṁjñāvibhāvanatayā asattvasaṁjñāvibhāvanatayā bodhisattva ityucyate | tat kasmāt ? sattvadhāturityasattvatāyā etadadhivacanam | na hi sattvaḥ sattve saṁvidyate, asaṁvidyamānatvātsattvadhātoḥ | yadi sattve sattvaḥ syāt, nocyeta sattvadhāturiti | adhātunidarśanametat sattvadhāturiti | adhātuko hi sattvadhātuḥ | yadi sattvadhātau sattvadhāturbhavet, sajīvastaccharīraṁ bhavet | atha sattvadhātunirmukto dhāturbhavet, adhātuko hi sattvadhātuḥ | dhātuḥ saṁketena vyavahārapadaṁ gacchati | na hi sattvadhātau dhātuḥ saṁvidyate, nāpyanyatra sattvadhātoḥ sattvadhātuḥ saṁvidyate | adhātukā hi sarvadharmāḥ | idaṁ ca me saṁdhāya bhāṣitam-na sattvadhātorūnatvaṁ vā pūrṇatvaṁ vā prajñāyate | tatkasmāddhetoḥ ? asattvāt sattvadhātoḥ, viviktatvātsattvadhātoḥ | yathā ca sattvadhātornonatvaṁ na pūrṇatvaṁ prajñāyate, evaṁ sarvadharmāṇāmapi nonatvaṁ na pūrṇatvaṁ prajñāyate | sarvadharmāṇāṁ hi na kācitpariniṣpattiḥ, yenaiṣāmūnatvaṁ vā pūrṇatvaṁ vā bhavet | ya evaṁ sarvadharmāṇāmanubodhaḥ, sa ucyate sarvadharmānubodha iti | iyaṁ ca mayā saṁdhāya vāgbhāṣitā–yathā sattvadhātornonatvaṁ na pūrṇatvaṁ prajñāyate, evaṁ sarvadharmāṇāmapi nonatvaṁ na pūrṇatvaṁ prajñāyata iti | yacca sarvadharmāṇāmanūnatvamapūrṇatvam, tadapariniṣpattiyogena, tadeva buddhadharmāṇāmapi anūnatvamapūrṇatvam | evaṁ sarvadharmāṇāmanubodhādbuddhadharmāṇāmanūnatvamapūrṇatvam | sarvadharmāṇāmanūnatvādapūrṇatvādbuddhadharmā iti | tena tadbuddhadharmāṇāmadhivacanam | na hi buddhadharmāḥ kenacicchakyā ūnā vā pūrṇā vā kartum | tatkasmāddhetoḥ ? sarvadharmānubodha eṣaḥ | yaśca sarvadharmānubodhaḥ, tatra na kasyaciddharmasya ūnatvaṁ vā pūrṇatvaṁ vā | sarvadharmā iti dharmadhātoretadadhivacanam | na ca dharmadhātorūnatvaṁ vā pūrṇatvaṁ vā | tatkasya hetoḥ ? ananto hi dharmadhātuḥ | na hi sattvadhātośca dharmadhātośca nānātvamupalabhyate, nāpi sattvadhātorvā dharmadhātorvā ūnatvaṁ vā pūrṇatvaṁ vopalabhyate vā saṁvidyate vā | ya evamanubodhaḥ, iyamucyate bodhiriti | tenocyate-na buddhadharmāṇāmūnatvaṁ vā pūrṇatvaṁ vā prajñāyata iti | anūnatvapūrṇatvamiti suvikrāntavikrāmin yathāvadavikalpasya yathābhūtadarśanasyaitadadhivacanam | na tatra śakyaṁ kenacidutkṣeptuṁ vā prakṣeptuṁ vā | ya evamanubodhaḥ, iyamucyate bodhiriti | (bodhiriti) suvikrāntavikrāmin buddhalakṣaṇametat | kathaṁ buddhalakṣaṇam ? sarvadharmalakṣaṇānyalakṣaṇam, etadbuddhalakṣaṇam | alakṣaṇā hi bodhirlakṣaṇasvabhāvavinivṛttā | ya evamanubodhaḥ, iyamucyate bodhiriti, na punaryathocyate | eṣāṁ hi suvikrāntavikrāmin dharmāṇāmanubodhatvādbodhisattva ityucyate | yo hi kaścit suvikrāntavikrāmin imān dharmānaprajānannanavabudhyamāno bodhisattva ityātmānaṁ pratijānīte, dūre tasya bodhisattvasya bodhisattvabhūmiḥ, dūre bodhisattvadharmāḥ, visaṁvādayati sadevamānuṣāsuraṁ lokaṁ bodhisattvanāmnā | sacetpunaḥ suvikrāntavikrāmin vāṅmātreṇa bodhisattvo bhavet, tena sarvasattvā api bodhisattvā bhaveyuḥ | naitatsuvikrāntavikrāmin vāṅmātraṁ yaduta bodhisattvabhūmiriti | na ca vācā śakyamanuttarāṁ samyaksaṁbodhimabhisaṁboddhum | na hi vākkarmaṇā bodhiḥ prāpyate, nāpi bodhisattvadharmāḥ | sarvasattvāḥ suvikrāntavikrāmin bodhāya caranti, na ca jānanti na budhyante | te na bodhisattvā ityucyante | tatkasmāddhetoḥ ? na hi sattvā asattvamiti prajānanti | sacedevaṁ te jānīyuḥ, ātmacaritairbodhisatvā bhaveyuḥ | viparyastāḥ punaḥ sattvāḥ svacaryāṁ svaviṣayaṁ svagocaraṁ na prajānanti | sacedātmacaryāṁ prajānīyuḥ, na te bhūyaḥ kasmiṁścidvikalpe careyuḥ | tābhirvikalpacaryābhiḥ sarvabālapṛthagjanā abhūtārambaṇe caranti | te bodhimapi ārambaṇīkṛtya manyante | teṣāmārambaṇacaritānāṁ vikalpacaritānāṁ kuto bodhiḥ, kuto bodhisattvadharmāḥ ? ya evaṁ dharmaṁ prajānanti, na te bhūyo'bhūtārambaṇe caranti | na te bhūyaḥ kaṁciddharmaṁ manyante | tenocyate - acaryā bodhisattvacareti | na bodhisattvāḥ kalpe na vikalpe caranti | yatra ca na kalpo na vikalpaḥ, na tatra kāciccaryā | yatra cāvikalpaḥ, na tatra kasyaciccaryā | buddhabodhisattvānāṁ sarvacaryā avikalpacaryeti | sarvā manyanā asārambaṇā | sa evaṁ sarvadharmān prajānan na bhūya ārambaṇe vā vikalpe vā carati vicarati vā | iyaṁ bodhisattvānāṁ caryā acaryāyogena | evaṁ hi suvikrāntavikrāmin dharmānavabudhyante pratibudhyante, tenocyante bodhisattvā iti ||

asattveti bodhisattvasyaitadadhivacanam | bibhāvitā hi tena sattvāḥ sarvasaṁjñāḥ | tatkasmāddhetoḥ ? jñātā hi tena bhūtāḥ sarvasattvāḥ, asattvāḥ sarvasattvāḥ viparyāsasattvāḥ sarvasattvāḥ, parikalpitasattvāḥ sarvasattvāḥ, abhūtārambaṇasattvāḥ sarvasattvāḥ, svacaryāvipranaṣṭasattvāḥ sarvasattvāḥ, avidyāsaṁskārasattvāḥ sarvasattvā iti | tatkasya hetoḥ ? ye dharmāḥ sarvasattvānāṁ na saṁvidyante, tān dharmānabhisaṁskurvanti | tenocyate sarvasattvā avidyāsaṁskārasattvā iti | katamo dharmo na saṁvidyate ? ahamiti vā mameti vā ahamasmīti vā na kaściddharmo vidyate | sacetkaściddharmaḥ syāt-ahamiti vā mameti vā ahamasmīti vā, tena bhūtāḥ sattvā abhaviṣyan | yasmāttarhi suvikrāntavikrāmin na sa kaściddharmaḥ, yaḥ ahamiti vā mameti vā ahamasmīti vā, tenocyate-abhūtāḥ sarvasattvā iti, avidyāsaṁskārasattvāḥ sarvasattvā iti | na hi kaścit suvikrāntavikrāmin sattvo nāma dharmaḥ saṁvidyate yasya syādahamiti vā mameti vā ahamasmīti vā | yasmācca na saṁvidyate, tasmādabhūtāḥ sattvā ityucyante | abhūtā iti asattvānāmetadadhivacanam | yathā vā punarabhūtāyāṁ sattvasaṁjñāyāmabhiniviṣṭāḥ, tasmāducyate abhūtāḥ sattvā iti | abhūtamiti suvikrāntavikrāmin nātra kiṁcidbhūtaṁ na saṁbhūtam | sarvadharmā hi abhūtā asaṁbhūtāḥ | tatra sattvā abhūtā adhyavasitā vinibadhyante, tenocyante abhūtārambaṇāḥ sattvā iti | tāṁ te svacaryāmaprajānantaḥ abhūtasattvā ityucyante | aparibodhanā punaryasyāścaryāvabodhādbodhisattvā ityucyate ||

ya evaṁ suvikrāntavikrāmin dharmānavabudhyate, sa ucyate bodhisattva iti | bodhisattva ityanubuddhasattvasyaitadadhivacanam, yena sarvadharmā buddhā jñātāḥ | kathaṁ jñātāḥ ? abhūtā asaṁbhūtā avitathāḥ, naite tathā yathā bālapṛthagjanaiḥ kalpitāḥ | naite tathā yathā bālapṛthagjanairlabdhāḥ | tenocyante bodhisattvā iti | tatkasya hetoḥ ? akalpitā avikalpitā hi bodhiḥ, aviṭhapitā hi bodhiḥ, anupalambhā hi bodhiḥ | na hi suvikrāntavikrāmiṁstathāgatena bodhirlabdhā | alambhātsarvadharmāṇāmanupalambhātsarvadharmāṇāṁ bodhirityucyate | evaṁ buddhabodhirityucyate, na punaryathocyate | yena suvikrāntavikrāmin bodhāya cittamutpādayanti-idaṁ cittaṁ bodhāyotpādayiṣyāma iti bodhiṁ manyante, astyasau bodhiryasyāṁ vayaṁ cittamutpādayiṣyāma iti, na te bodhisattvā ityucyante, utpannasattvāsta ucyante | tatkasmāddhetoḥ ? tathā hi utpādābhiniviṣṭāścittābhiniviṣṭā bodhimabhiniviśante | ye bodhāya cittamutpādayanti, te bodhicittābhiniviṣṭā bodhisattvā ityucyante | yasmādabhisaṁskurvanti, tasmātte bodhāya cittamutpādayanti | tenocyante | abhisaṁskārasattvā iti | na te bodhisattvāḥ | tatkasya hetoḥ ? utpannasattvāsta ucyante | na hi suvikrāntavikrāmin śakyaṁ bodhāya cittamutpādayitum | anutpannā hi bodhiḥ, acittā hi bodhiḥ | utpādameva te suvikrāntavikrāmin abhiniviśante| na te'nutpādaṁ prajānanti| yā punaḥ suvikrāntavikrāmin utpādasamatā, sā bhūtatā | yā ca cittasamatā yā ca bhūtasamatā, yā ca bhūtasamatā yā ca samatā sā bodhiḥ | yatra ca yathābhūtatā, na tatra kaścidvikalpaḥ | te punarvikalpya cittaṁ bodhiṁ cābhiniviśya dvayato bodhāya cittamutpādayanti | na hi suvikrāntavikrāmin anyaccittamanyā bodhiḥ, na ca citte bodhiḥ, nāpi bodhau cittam | yā ca bodhiryacca cittam, sā yathābhūtatā yathāvattā | nātra bodhirna ca cittam, na ca bodhirupalabdhā, notpādo nānutpādaḥ | tena sa bodhisattva ityucyate, yathābhūtasattva ityucyate, mahāsattva ityucyate | tatkasmāddhetoḥ ? yā hyabhūtatā, sā tena jñātā | katamā ca sā abhūtatā ? sa sarvaloko hyabhūtaḥ, abhūtaparyāpanno'bhūto'saṁbhūto batāyaṁ lokasaṁniveśaḥ | kimityabhūtasya saṁbhavaḥ ? nābhūtasya kaścitsaṁbhavaḥ | asaṁbhūtaṁ hyabhūtam | tenocyate asvabhāvā abhūtāḥ sarvadharmā iti | yenaivaṁ jñātaḥ, sa ucyate yathābhūtasattva iti | na bhūte bhūtamabhiniviśate, tenocyate yathābhūtasattva iti, na punaryathocyate | tatkasya hetoḥ ? na hi yathābhūte kaścitsattvo vā mahāsattvo vā | yo hi mahāyānamavagāhate, sa ucyate mahāsattva iti ||

katamacca mahāyānam ? sarvaṁ jñānaṁ mahāyānam | katamacca sarvaṁ jñānam ? yatkiṁcitsaṁskṛtaṁ jñānam, laukikaṁ jñānam, tena mahāsattva ityucyate | tatkasmāddhetoḥ ? mahatī hi tasya sattvasaṁjñā vigatā, tenocyate mahāsattva iti | mahānasya avidyāskandho vigataḥ, tenocyate mahāsattvaḥ | mahānasya saṁskāraskandho vigataḥ, tenocyate mahāsattvaḥ | mahānasya ajñānaskandho vigataḥ, tenocyate mahāsattvaḥ | mahānasya duḥkhaskandho vigataḥ, tenocyate mahāsattva iti | yairhi suvikrāntavikrāmin mahāsattvasaṁjñā vigarhitā, na ca cittamupalabhante na ca caitasikān dharmān, cittaprakṛtiṁ ca prajānanti, na ca bodhimupalabhante, na ca bodhipakṣikān dharmān, bodhiprakṛtiṁ ca prajānanti, te nājñātacittena bodhiṁ ca paśyanti, na cānyatra bodheścittaṁ paśyanti, na bodhau cittaṁ paśyanti, na citte bodhiṁ paśyanti | ya evaṁ vibhāvayanti, na te ca bhāvayanti na vibhāvīkurvanti, te bhāvānapi nopalabhante na manyante nābhiniviśante, te hi bodhāya cittamutpādayanti | ye ca suvikrāntavikrāmin evaṁ bodhāya cittamutpādayanti, te bodhisattvā ityucyante, na ca te bodhervivartante | tatkasmāddhetoḥ ? bodhāveva te sthitāḥ, ya evaṁ na bodheḥ, na cittasya, na notpādasya, na nirodhasya nānākaraṇaṁ samanupaśyanti | na hyatra kaścitsamanupaśyati, na kaścidabhiniviśate, na kaścidvikalpamāpadyate | ya evaṁ suvikrāntavikrāmin adhimuktivimukticittamutpādayanti, te bhūtā bodhisattvā ityucyante | ye punaḥ suvikrāntavikrāmin (cittasaṁjñito) bodhisaṁjñinaśca bodhāya cittamutpādayanti, dūre te bodheḥ, na te'bhyāsannā bodheḥ| ye punaḥ suvikrāntavikrāmin bodhernāpi dūre nābhyāsanne samanupaśyanti, te bodherāsannāḥ, taiśca bodhāya cittamutpāditam| etacca me saṁdhāya bhāṣitam-yo hi advayamātmānaṁ prajānāti, sa buddhaṁ dharmaṁ ca prajānāti | tatkasya hetoḥ ? ātmabhāvaṁ sa bhāvayati sarvadharmāṇām, yena advayaparijñayā sarvadharmāḥ parijñātāḥ | ātmasvabhāvaniyatā hi sarvadharmāḥ | yo hi advayadharmaṁ prajānīte, sa buddhadharmān prajānīte | advayadharmaparijñayā buddhadharmaparijñā, ātmaparijñayā sarvatraidhātukaparijñā | ātmaparijñeti suvikrāntavikrāmin pārametatsarvadharmāṇām | katamacca pāraṁ sarvadharmāṇām ? yo hi naiva āramupalabhate na pāraṁ manyate na pāramabhiniviśate, tasya parijñayā pāragata ityucyate, na punaryathocyate| evameṣāṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvabhūmiranugantavyā| sā bodhisattvaprajñāpāramitā, yatra aṇvapi na kiṁcidgantavyaṁ vā adhigantavyaṁ vā | na hyatra āgamanaṁ vā gamanaṁ vā prajñāyate | iti ||

āryaprajñāpāramitā(yāṁ) nidānaparivartaḥ prathamaḥ ||

2 ānandaparivarto dvitīyaḥ

2 ānandaparivarto dvitīyaḥ |

atha khalvāyuṣmānānando bhagavantametadavocat -uttrasiṣyanti bhagavan asminnirdeśe adhimānikā nimittacāriṇa iti | atha khalvāyuṣmān śāradvatīputra āyuṣmantamānandametadavocat-agatiratrāyuṣman ānanda adhimānikānām,aviṣayaḥ | na te punaratrottrasiṣyanti| tatkasmāddhetoḥ ? uttrastā ete ye pāpamitrahastagatāḥ | agatisteṣāmatra, aviṣayaḥ | ye punarāyuṣmannānanda adhimānaprahāṇāya pratipannā adhimānaprahāṇāyodyuktāḥ, te hyatra uttrasiṣyanti | tatkasmāddhetoḥ ? adhimānaprajñayā niradhimānatāṁ gaveṣante mānaprahāṇaṁ ca gaveṣante | ye punarāyuṣmānnānanda mānaṁ nopalabhante na samanupaśyanti na manyante nābhiniviśante, na te kvaciduttrasiṣyanti, nāpi kvaciduttrāsamāpsyante | na ca āyuṣmānnānanda adhimānikānāmarthāya iyaṁ dharmadeśanā pravṛttā | anavakāśo hyatra āyuṣmannānanda adhimānikānām, ye ca adhimānaprahāṇāyodyuktā vyāvacchante| adhimāna ityāyuṣmannānanda adhikārasamāropasyaitadadhivacanam | ye'dhimāne caranti, adhikārasamārope te caranti | na te samacāriṇaḥ | samacāriṇo'pyasmin dharme saṁśayaḥ ||

ye punarāyuṣmannānanda nāpi samamupalabhante na viṣamam, nāpi samaṁ manyante na viṣamam, evaṁ na samamabhiniviśante na viṣamam, na te kvaciduttrasiṣyanti na saṁtrasiṣyanti na saṁtrāsamāpatsyante ||

agatiratrāyuṣmannānanda sarvabālapṛthagjanānām, aviṣayaḥ| nātra āyuṣmannānanda sarvabālapṛthagjanā gatimapi vindanti | śrāvakayānīyānāmapyānanda agatiratra | ye ca pratyekabuddhayānīyā gambhīreṣu dharmeṣu caranti, teṣāmapyatrāgatiḥ | ye'pyāyuṣmannānanda bodhisattvayānīyā nimittacāriṇaḥ kalyāṇamitrāparigṛhītāḥ pāpamitrahastagatāḥ, teṣāmapyeṣu dharmeṣu nirupalepeṣu agatiraviṣayaḥ | sthāpayitvā āyuṣmannānanda dṛṣṭasatyaṁ śrāvakayānīyaṁ (bodhisattvayānīyaṁ) ca kalyāṇamitropastabdhaṁ gambhīradharmādhimuktam, ya eṣāṁ dharmāṇāmanulomaṁ caranti, ya eṣāṁ dharmāṇā**mavagāhante'vataranti ca | ye punarāyuṣmannānanda bodhisattvā nimittāpagatā animittacāriṇo'nānātvacāriṇo gambhīreṣu dharmeṣvatyantameva niryātāḥ, ye naivaṁ cittamupalabhante na bodhim, na kasyaciddharmasya nānātvaṁ kurvanti, na samanupaśyanti, teṣāmeṣu evaṁrūpeṣu dharmeṣu na dhandhāyitatvaṁ na kāṅkṣāyitatvam | tatkasmāddhetoḥ ? sarvadharmāṇāṁ hi te'nulomaṁ sthitāḥ, na vilomam | te yato yato dharmān pṛcchyante, tatastata eva anulomaṁ visarjayiṣyanti, anulomaṁ ca saṁdhayanti ||

atha khalu bhagavānāyuṣmantamānandametadavocat-evametadānanda yathāyaṁ śāradvatīputro nirdiśati | abhūmirānanda asyāṁ dharmadeśanāyāmadhimānikānām, aviṣayo hi avatartumasyāṁ buddhabodhau | anulomeyamānanda buddhabodhiḥ | na hi ānanda hīnādhimuktikānāṁ sattvānāmudāreṣu dharmeṣu buddhadharmeṣu cittaṁ krāmati | hīnādhimuktikā hi ānanda ābhi(dhi?)mānikāḥ pratilomamavasthitā buddhabodheḥ | te'dhimānasya vaśena gacchanti | śuddheyamānanda parṣat pūrvajinakṛtādhikārā avaropitakuśalamūlā bahubuddhaparyupāsitā gambhīradharmādhimuktikā gambhīradharmacaritā | viśvasto hi ānanda tathāgato'syāṁ parṣadi prasahya dharmaṁ deśayati, na ca kaṁcidanurakṣyaṁ dharmaṁ deśayati | sāreyamānanda parṣadapagataparpaṭaśarkatakaṭhalyā bahubuddhaśatasahasraparyupāsitā sāre pratiṣṭhitā | śarkarakaṭhalyamityānanda bālapṛthagjanānāmetadadhivacanam, yeṣāmeṣu dharmeṣu nāstyavakāśaḥ | parpaṭamityānanda ādhimānikānāṁ pudgalānāmetadadhivacanam | nirabhimāneyamānanda parṣad mahadbhiḥ kuśalamūlairabhyudgatā ||

tadyathāpi nāma ānanda yadā anavatapto nāgarājaḥ pramudito bhavati prītisaumanasyajātaḥ, tadā svabhavane pañcabhiḥ kāmaguṇaiḥ paricārayati, svabhavane'bhipramudito mahāvṛṣṭimutsṛjati aṣṭāṅgopetasya pānīyasya | tadā ye'pi tasya putrā bhavanti, te'pi pramuditāḥ sveṣu sveṣu bhavaneṣu pañcabhiḥ kāmaguṇaiḥ samarpitāḥ samanvaṅgībhūtāḥ krīḍanto mahāvṛṣṭimutsṛjanti, evameva ānanda tathāgatasyārhataḥ samyaksaṁbuddhasya mahādharmavṛṣṭimutsṛjato ya ime jyeṣṭhaputrā bodhisattvā mahāsattvāḥ, te'pi iha lokadhātau svakasvakāni ca buddhakṣetrāṇi gatvā imaṁ dharmasamudayamārabhya teṣāṁ tathāgatānāṁ purastānmahādharmavṛṣṭimutsṛjanti, mahādharmavarṣaṁ cābhivarṣanti | tadyathāpi nāma ānanda sāgaro nāgarājo yadā pramudito bhavati, tadā svabhavane mahāvarṣadhārāḥ pramuñcati | ye ca tatra bhavane naivāsikā nāgā bhavanti, te tā varṣadhārāḥ saṁpratīcchanti, tuṣṭāśca bhavanti, tābhiśca te varṣadhārābhiḥ sukhaṁ ca saṁjānante | ye'pi tasya putrā bhavanti, te'pi tā varṣadhārāḥ sahante, tābhiśca varṣadhārābhiḥ prāmodyaṁ pratilabhante | tatkasmāddhetoḥ ? asahyā hi ānanda tā varṣadhārā anyairnāgaiḥ | nāpyanye nāgāḥ sukhaṁ saṁjānīraṁstābhirvarṣadhārābhiḥ, na ca tuṣṭā bhaveyuḥ | evamevānanda ye tathāgatasya dharmaratnamadhyāvasanti, ye ca tathāgatasya jyeṣṭhaputrā bodhisattvā mahāsattvāḥ kṛtakuśalamūlā udārāśayā gambhīradharmanayanirjātāḥ, te imāṁ mahādharmanayavṛṣṭiṁ tathāgatasya prasahante, śrutvā udagrāḥ prītāḥ praharṣitāḥ sukhaṁ saṁjānante | idamānanda tathāgato'rthavaśaṁ saṁpratītya śuddhāyāṁ parṣadi mahāsiṁhanādaṁ nadati, mahādharmavṛṣṭimutsṛjati ||

tadyathā ānanda rājā cakravartī bahuratnakośasaṁnicayaḥ | bahavaścāsya putrā bhaveyurjātimanto mātṛśuddhāḥ | tān sarvānānayitvā ratnagañjaṁ samaṁ saṁvibhajedanuprayacchet, na ca kaṁcitputraṁ vañcayet | te khalu evaṁ saṁvibhaktāstasya rājñaścakravartino'ntike bhūyasyā mātrayā adhikaṁ prema ca prasādaṁ ca saṁjanayeyuḥ, samānārthatāṁ ca rājñaścakravartinaḥ ātmasu saṁjānīran | evameva ānanda tathāgato'pi dharmarājā dharmasvāmī svayaṁbhūrimān putrān saṁnipātya imaṁ dharmaratnagañjaṁ saṁvibhajati ebhyaḥ putrebhyaḥ, na kaṁcidvañcayati, te mamāntike bhūyasyā mātrayā prema ca prasādaṁ ca gauravaṁ cotpādayanti, samānārthatāyāṁ ca buddhavaṁśasyānucchedāya tiṣṭhanti ||

na śakyamānanda anyaiḥ sattvairidaṁ dharmaratnaṁ hīnādhimuktikairadhimānikairdṛṣṭicaritairnimittacaritairupalambhadṛṣṭicaritairasmimānahatai rāgadveṣamohābhibhūtairutpathaprayātaiḥ | na hi ānanda hīnādhimuktikānāṁ sattvānāṁ cakravartidhanaṁ rocate | ye eva ānanda cakravartiputrā bhavanti, teṣāmeva cakravartidhanaṁ rocate | kimānanda daridrasattvānāṁ cakraratnena vā hastiratnena vā aśvaratnena vā maṇiratnena vā strīratnena vā gṛhapatiratnena vā pariṇāyakaratnena vā udārairvā vastraiḥ, udārairvā suvarṇamuktāvaiḍūryaśaṅkhaśilāpravālajātarūparajataistaiḥ prayojanam, yāni labdhvāpi prītā na śaknuvanti paribhoktum | samarghaṁ vā vikrīṇanti, akauśalyācca ujjhanti | tatkasmāt ? na hi te ratnakovidāḥ | nāpyānanda daridrasattvā ratnānyapi prajānanti - asya ratnasyedaṁ nāmeti | evameva ānanda ye tathāgatasya putrā dṛṣṭasatyā bodhisattvāśca mahāsattvāḥ, te khalvasya dharmaratnakośasya pratyeṣakāḥ | tebhyaścedaṁ dharmaratnamanupalambhaśūnyatāpratisaṁyuktaṁ buddhadharmapratisaṁyuktaṁrocate kṣamate ca | te eva anena kāryaṁ kurvanti | kimānanda daridrasattvāḥ śrutavihīnāḥ śrutavipratipannā bālā acakṣuṣmantaḥ anena dharmaratnakośena kariṣyanti ? labdhvā cojjhiṣyanti anyebhyo'pi vā dātavyaṁ maṁsyante | na hi ānanda caṇḍālā vā pukkasā vā veṇukārā vā, ye vā kecidanye daridrajīvinaḥ sattvāḥ udāraṁ ratnaṁ labdhvā svayaṁ paribhuñjate | te samardhaṁ vā vikrīṇanti ujjhanti vā | daridrasattvā ityānanda sarvatīrthyakarāṇāmetadadhivacanam, ye cānyatīrthikāḥ śrāvakāḥ | daridrasattvā ityānanda sarvabālapṛthagjanānāmetadadhivacanaṁ dṛṣṭipaṅkanimagnānāmaupalambhikānāṁ bandhābhiniviṣṭānāṁ nimittacaritānāmutpathaprayātānām, ye khalu ānanda idaṁ dharmaratnaṁ labdhvā na śaknuvanti paribhoktum, ujjhanti vā, mudhā vā anyebhyaḥ prayacchanti | ye punarānanda dharmaratnaṁ prāpnuvanti buddhaputrā buddhagocaracāriṇastathāgatavaṁśānucchedasthitāḥ, te khalvimaṁ (daṁ ?) dharmaratnaṁ paribhuñjate | te labdhvā ca na vipraṇāśayanti, ratnasaṁjñinaścātra bhavanti | na hi ānanda śṛgālaḥ siṁhanādaṁ paribhuṅkte | ye punarānanda siṁhapotakā bhavanti mahāsiṁhenotpāditāḥ, te taṁ mahāsiṁhanādaṁ paribhuñjate | evameva ānanda śṛgālopamāḥ sarvabālapṛthagjanā mithyādṛṣṭayaḥ | te na samarthā tathāgatamahāsiṁhanādaṁ paribhoktum, mahāsiṁhasya samyaksaṁbuddhasya dharmam | ye punarānanda samyaksaṁbuddhasya potakāḥ mahābuddhasiṁhena svayaṁ bhuñjānenotpāditāḥ, te imaṁ samyaksaṁbuddhamahāsiṁhanādaṁ paribhuñjate, paribhokṣyante iti ||

atha khalvāyuṣmān śāradvatīputro bhagavantametadavocat-āścaryaṁ bhagavan yāvatpariśuddheyaṁ tathāgatasya parṣat saṁnipatitā | paramāścaryaṁ bhagavan pariśuddheyaṁ tathāgatasya parṣat, svayaṁbhūparṣadanavamṛdyaparṣad vajropamaparṣad acalākampyākṣobhyaparṣadiyaṁ bhagavan | evamukte bhagavānāyuṣmantaṁ śāradvatīputrametadavocat-guṇāṁstvaṁ śāradvatīputra parṣadaḥ parikīrtayasi | āha-na hyasyā bhagavan parṣado mayā śakyā guṇāḥ parikīrtayitum | tatkasmāddhetoḥ ? sumerukalpeyaṁ bhagavan parṣadanantaguṇasamanvāgatā | bhagavānāha-evameva śāradvatīputra anantaguṇasamanvāgateyaṁ parṣat | na hyasyāḥ parṣado guṇānāmantaḥ śakyo'dhigantuṁ samyaksaṁbuddhairapi, prāgeva anyaiḥ satvaiḥ | neyaṁ śāradvatīputra parṣattathāgatena saṁnipatitā, nāpyasyāṁ tathāgatasya kiṁcidautsukyamāsīdvā | svenaiva kuśalamūlena iyaṁ mama nāmadheyaṁ śrutvā parṣat saṁnipatitā | nāsyāṁ parṣadi tathāgatena kaścidvyāpārito nāpyadhīṣṭaḥ | svenaiva kuśalamūlenaite saṁcoditāḥ yadasyāṁ parṣadyāgatāḥ | dharmataiṣā | avaśyaṁ hi evaṁrūpāyāṁ dharmadeśanāyāmevaṁrūpāṇāṁ mahāsattvānāṁ saṁnipāto bhavati | ye'pyanye śāradvatīputra buddhā bhagavantaḥ imaṁ sarvasaṁśayocchedanaṁ bodhisattvapiṭakaṁ saṁprakāśayiṣyanti, teṣāmapyevaṁrūpaḥ parṣatsaṁnipāto bhaviṣyati, evaṁrūpameva parṣanmaṇḍalamavaśyaṁ bhāvanīyamasyāṁ dharmadeśanāyām | eṣā dharmateti ||

āryaprajñāpāramitāyāmānandaparivarto nāma dvitīyaḥ ||

3 tathatāparivartastṛtīyaḥ

3 tathatāparivartastṛtīyaḥ |

atha khalu bhagavān suvikrāntavikrāmiṇaṁ bodhisattvaṁ mahāsattvamāmantrayate sma-prajñāpāramitā prajñāpāramiteti suvikrāntavikrāmin katamā bodhisattvasya prajñāpāramitā ? yā pāramitā sarvadharmāṇām, na sā śakyā nirdeṣṭum | yathā punaryuṣmākamājānanā bhaviṣyati, tathā nirdekṣyāmi, yathā prajñāpāramitāyāṁ vyavahārapadānyāgamiṣyanti | na rūpaṁ prajñāpāramitā | peyālam | evaṁ na vedanā, na saṁjñā, na saṁskārāḥ, na vijñānaṁ prajñāpāramitā | nāpyanyatra rūpātprajñāpāramitā, yāvat nānyatra vijñānātprajñāpāramitā | tatkasmāddhetoḥ ? yaddhi suvikrāntavikrāmin rūpasya pāram, na tadrūpam | peyālam | evaṁ yadvedanāyāḥ saṁjñāyāḥ saṁskārāṇām, yadvijñānasya pāram, na tadvijñānam | yathā va rūpasya pāram, tathā rūpam | evaṁ yathā vedanāyāḥ saṁjñāyāḥ saṁskārāṇām, yathā ca vijñānasya pāram, tathā vijñānam | yathā ca vijñānasya pāram, tathā sarvadharmāṇāṁ pāram | yacca sarvadharmāṇāṁ pāram, na te sarvadharmāḥ | yathā ca sarvadharmāṇāṁ pāram, tathā sarvadharmāḥ | tatra suvikrāntavikrāmin "yadrūpasya pāraṁ na tadrūpam" iti rūpavisaṁyogo hyeṣa nirdiṣṭaḥ | "yathā rūpasya pāraṁ tathā rūpam" iti rūpasvabhāvanirdeśo hyeṣa nirdiṣṭaḥ | rūpayathāvattaiṣā nirdiṣṭā, rūpaprakṛtireṣā nirdiṣṭā, rūpānupalabdhireṣā nirdiṣṭā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | "yadvijñānasya pāraṁ na tadvijñānam" iti vijñānavisaṁyogo hyeṣa nirdiṣṭaḥ | "yathā vijñānasya pāraṁ tathā vijñānam" iti vijñānasvabhāvanirdeśa eṣa nirdiṣṭaḥ, vijñānayathāvattā vijñānaprakṛtirvijñānānupalabdhireṣā nirdiṣṭā | "yacca sarvadharmāṇāṁ pāraṁ na te sarvadharmāḥ" iti sarvadharmāṇāmeṣa visaṁyogo nirdiṣṭaḥ | "yathā ca sarvadharmāṇāṁ pāraṁ tathā sarvadharmāḥ" iti sarvadharmasvabhāvanirdeśa eṣa nirdiṣṭaḥ, sarvadharmayathāvattā sarvadharmaprakṛtiḥ sarvadharmānupalabdhireṣā nirdiṣṭā | yathā ca sarvadharmayathāvattā sarvadharmaprakṛtiḥ sarvadharmānupalabdhiḥ, tathā prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā rūpaniśritā, na vedanāniśritā, na saṁjñāniśritā, na saṁskāraniśritā, na vijñānaniśritā | nāpi prajñāpāramitā rūpasyādhyātmaṁ vā bahirdhā vā ubhayamantareṇa vā viprakṛṣṭā sthitā | na vedanāyā na saṁjñāyā na saṁskārāṇām | na vijñānasyādhyātmaṁ vā bahirdhā vā ubhayamantareṇa vā viprakṛṣṭā sthitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpasaṁyuktā prajñāpāramitā, nāpi rūpavisaṁyuktā | na vedanāsaṁyuktā na saṁskārasaṁyuktā, na vijñānasaṁyuktā prajñāpāramitā | nāpi vijñānavisaṁyuktā prajñāpāramitā | na hi suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā kenaciddharmeṇa saṁyuktā vā visaṁyuktā vā ||

yā punā rūpasya tathatā avitathatā ananyatathatā yathāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā | evaṁ yā vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānatathatā avitathathā ananyatathatā yathāvattathātā, sā prajñāpāramitā ||

rūpamiti suvikrāntavikrāmin rūpāpagatametat | tatkasmāddhetoḥ ? na hi rūpe rūpaṁ saṁvidyate | yā ca asaṁvidyamānatā, seyaṁ prajñāpāramitā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | vijñānamiti suvikrāntavikrāmin vijñānāpagatametat | tatkasmāddhetoḥ ? na hi vijñāne vijñānaṁ saṁvidyate | yā ca asaṁvidyamānatā, seyaṁ prajñāpāramitā ||

rūpasvabhāvāpagataṁ hi suvikrāntavikrāmin rūpam | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | vijñānasvabhāvāpagataṁ hi vijñānam | yā ca apagatasvabhāvatā, iyaṁ prajñāpāramitā | rūpāsvabhāvaṁ hi rūpam | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | vijñānāsvabhāvaṁ hi vijñānam | yā ca asvabhāvatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpasya rūpaṁ gocaraḥ | na vedanā na saṁjñā na saṁskārāḥ | na vijñānasya vijñānaṁ gocaraḥ | agocara iti suvikrāntavikrāmin na rūpaṁ rūpaṁ saṁjānīte vā paśyati vā | yā ca rūpasya ajānanā apaśyanā, iyaṁ prajñāpāramitā | na hi suvikrāntavikrāmin vedanā saṁjñā saṁskārāḥ na vijñānaṁ (vijñānaṁ) saṁjānīte vā paśyati vā | yā ca vijñānasya ajānanā apaśyanā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ rūpasvabhāvaṁ jahāti | na vedanā, na saṁjñā, na saṁskārāḥ | na vijñānaṁ vijñānasvabhāvaṁ jahāti | yā ca asvabhāvaparijñā, iyamucyate prajñāpāramitā | na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ rūpaṁ saṁyojayati na visaṁyojayati | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānā(nā)masaṁyojanā, avisaṁyojanā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ hīyate vā vardhate vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ hīyate vā vardhate vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmahāniravṛddhiḥ, iyaṁ sā prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ saṁkliśyate vā vyavadāyate vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ saṁkliśyate vā vyavadāyate vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmasaṁkleśatā avyavadānatā, iyamucyate prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ viśuddhadharmi nāviśuddhadharmi | evaṁ na vedanā na saṁjñā na saṁskārāḥ | na vijñānaṁ viśuddhadharmi nāviśuddhadharmi | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na viśuddhadharmatā nāviśuddhadharmatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ saṁkrāmati vā avakrāmati vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ saṁkrāmati vā avakrāmati vā | yā ca rūpavedanāsaṁskāravijñānānāmasaṁkrāntiranavakrāntiḥ, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ saṁyujyate vā visaṁyujyate vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ saṁyujyate vā visaṁyujyate vā | yaśca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmasaṁyogo'visaṁyogaḥ, iyaṁ sā prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ cyavate vā upapadyate vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ cyavate vā upapadyate vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmacyutiranupapattiḥ, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ jāyate vā mriyate vā| evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ| na vijñāna jāyate vā mriyate vā| yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravedanāvijñānānāmajātiramaraṇam, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ saṁsarati vā saṁsaraṇadharmi vā | evaṁ na vedanā na saṁjñā na saṁskārāḥ | na vijñānaṁ saṁsarati vā saṁsaraṇadharmi vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmasaṁsaraṇatā asaṁsaraṇadharmatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ kṣīyate vā kṣayadharmi vā| evaṁ na vedanā na saṁjñā na saṁskārāḥ| na vijñānaṁ kṣīyate vā kṣayadharmi vā| yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmakṣayatā akṣayadharmatā, iyaṁ prajñāpāramitā||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ samudayadharmi na nirodhadharmi | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ samudayadharmi na nirodhadharmi | yā ca rūpavedanāsaṁskāravijñānānāmasamudayadharmatā anirodhadharmatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpamutpādadharmi vā vyayadharmi vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānamutpādadharmi vā vyayadharmi vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmanutpādadharmatā avyayadharmatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ vipariṇāmadharmi na avipariṇāmadharmi | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ vipariṇāmadharmi na avipariṇāmadharmi | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na vipariṇāmadharmatā na avipariṇāmadharmatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ nityaṁ vā anityaṁ vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ nityaṁ vā anityaṁ vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na nityatā nāpyanityatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ sukhaṁ vā duḥkhaṁ vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ sukhaṁ vā duḥkhaṁ vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi sukhatā nāpyasukhatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpamātmā vā anātmā vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānamātmā vā anātmā vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpyātmatā nāpyanātmatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ rāgadharmi vā virāgadharmi vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ rāgadharmi vā virāgadharmi vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na rāgadharmatā nāpi virāgadharmatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ dveṣadharmi vā adveṣadharmi vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ dveṣadharmi vā adveṣadharmi vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na dveṣadharmatā nāpi vigatadveṣadharmatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ mohadharmi vā vigatamohadharmi vā | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ mohadharmi vā vigatamohadharmi vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na mohadharmatā nāpi vigatamohadharmatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpasya kaścitkartā vā kārayitā vā | evaṁ vedanāsaṁjñāsaṁskārāṇām | na vijñānasya kaścitkartā vā kārayitā vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmakartṛtā akārayitṛtā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpasya kaścidutthāpako vā samutthāpako vā | evaṁ na vedanāyā na saṁjñāyā na saṁskārāṇām | na vijñānasya kaścidutthāpako vā samutthāpako vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ notthāpanā va samutthāpanā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpasya kaścijjñātā vā jñāpako vā | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskārāṇām | na vijñānasya kaścijjñātā vā jñāpako vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmajñātṛtā ajñāpakatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpasya kaścidvedako vā vedayitā vā | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskārāṇām | na vijñānasya kaścidvedako vā vedayitā vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmavettṛtā avedanatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpasya kaścijjānako vā paśyako vā | evaṁ na vedanāyā na saṁjñāyā na saṁskārāṇām | na vijñānasya kaścijjānako vā paśyako vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmajānanāṁ apaśyanā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpasyocchedatā vā śāśvatatā vā | evaṁ na vedanāyā na saṁjñāyā na saṁskārāṇām | na vijñānasyocchedatā vā śāśvatatā vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmanucchedatā aśāśvatatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpasya anto vā ananto vā | evaṁ na vedanāyā na saṁjñāyā na saṁskārāṇām | na vijñānasya anto(vā) ananto vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmantatā nāpyanantatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ dṛṣṭigataṁ na dṛṣṭigataprahāṇam | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskārāḥ | na vijñānaṁ dṛṣṭigataṁ na dṛṣṭigataprahāṇam | yacca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na dṛṣṭigataṁ na dṛṣṭigataprahāṇam, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ tṛṣṇā na tṛṣṇāprahāṇam | evaṁ na vedanā na saṁjñā na saṁskārāḥ | na vijñānaṁ tṛṣṇā na tṛṣṇāprahāṇam | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na tṛṣṇā na tṛṣṇāprahāṇatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpaṁ kuśalaṁ vā akuśalaṁ vā | evaṁ na vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ kuśalaṁ vā akuśalaṁ vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na kuśalatā nākuśalatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpasya gamanaṁ vā āgamanaṁ vā prajñāyate | evaṁ na vedanāyā na saṁjñāyā na saṁskārāṇām | na vijñānasya gamanaṁ vā āgamanaṁ vā prajñāyate | yatra ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na gatirnāgatiḥ prajñāyate, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ sthitirvā asthitirvā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravedanānāṁ na sthitirnāpyasthitiḥ, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmāraṁ vā pāraṁ vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpyāratā na pāratā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni śīlaṁ vā dauḥśīlyaṁ vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmaśīlatā adauḥśīlyatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni anunayo vā pratigho vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmananunayatā apratighatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni dadati vā pratigṛhṇāti vā | yā ca rūpavedanāsaṁskāravijñānānāmadānatā apratigrahatā, iyaṁ prajñāpāramitā||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni kṣāntirvā akṣāntirvā| yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi kṣāntirnāpyakṣāntiḥ, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni vīryaṁ vā kausīdyaṁ vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmavīryatā akausīdyatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ samādhirna vikṣiptacittatā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na samādhirna vikṣiptacittatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni prajñā vā dauṣprajñyaṁ vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi prajñatā nāpi dauṣprajñatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāni viparyāsā vā aviparyāsā vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi viparyāsatā nāpyaviparyāsatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni smṛtyupasthānāni vā asmṛtyupasthānāni vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi smṛtirnāpyasmṛtiḥ, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni samyakprahāṇāni vā asamyakprahāṇāni vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi samyakprahāṇatā nāpyasamyakprahāṇatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni ṛddhipādā vā apramāṇāni vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi ṛddhipādatā nāpyapramāṇatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni indriyāṇi vā balabodhyaṅgamārgaṁ vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nendriyatā na balabodhyaṅgamārgatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni vidyā vā vimuktirvā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na vidyatā na vimuktitā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni dhyānavimokṣasamādhisamāpattyabhijñā vā nāpyanabhijñā vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na dhyānavimokṣasamādhisamāpattitā nāpyabhijñatā nāpyanabhijñatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni śūnyatā vā animittaṁ vā apraṇihitaṁ vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ na śūnyatā nānimittatā nāpraṇihitatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni saṁskṛtāni vā asaṁskṛtāni vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi saṁskṛtatā nāpyasaṁskṛtatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni saṅgo vā asaṅgo vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi saṅgatā nāpyasaṅgatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni jñānaṁ vā ajñānaṁ vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi jñānatā nāpyajñānatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni manyanā vā spandanā vā prapañcanā vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmanyanatā aspandanatā aprapañcatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni saṁjñā nāsaṁjñā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi saṁjñatā nāpyasaṁjñatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni upaśāntāni vā anupaśāntāni vā | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpyupaśāntirnāpyanupaśāntiḥ, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nirvṛttirna anirvṛttiḥ | yā ca rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nāpi nirvṛttirnāpyanirvṛttiḥ, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yaḥ pañcānāṁ skandhānāmabhinirvṛttiparyāpannanirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punaḥ pañcaskandhānāmabhinirvṛttiparyāpannanirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yo dhātvāyatanapratītyasamutpādābhinirvṛttiparyāpannanirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punardhātvāyatanapratītyasamutpādābhinirvṛttiparyāpannanirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yo viparyāsanīvaraṇābhinirvṛttiparyāpannanirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punarviparyāsanīvaraṇābhinirvṛttiparyāpannanirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yaḥ ṣaṭtriṁśattṛṣṇācaritābhinirvṛttiparyāpannanirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punaḥ ṣaṭtriṁśattṛṣṇācaritābhinirvṛttiparyāpannanirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yo dhyānavimokṣasamādhisamāpattinirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punardhyānavimokṣasamādhisamāpattinirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yaḥ pañcānāmabhijñānāṁ nirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punaḥ pañcānāmabhijñānāṁ nirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yaḥ saṁskṛtaparyāpannānāṁ laukikānāṁ sarveṣāṁ kuśalākuśalānāṁ dharmāṇāmabhinirvṛttiparyāpannanirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punasteṣāṁ nirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yaḥ smṛtyupasthānasamyakprahāṇarddhipādendriyabalabodhyaṅgamārgābhinirvṛttiparyāpannanirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punaḥ smṛtyupasthānasamyakprahāṇarddhipādendriyabalabodhyaṅgamārgābhinirvṛttiparyāpannanirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yaścaturāryasatyanirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punaścaturāryasatyanirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yaḥ śīlasamādhiprajñāvimuktivimuktijñānadarśanaviśuddhinirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punaḥ śīlasamādhiprajñāvimuktijñānadarśanaviśuddhinirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yo'saṁskṛtaparyāpannānāṁ lokottarāṇāmaniśritānāmanāsravānāṁ dharmāṇāṁ nirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punarasaṁskṛtaparyāpannānāṁ lokottarāṇāmaniśritānāmanāsravāṇāṁ dharmāṇāṁ nirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yaḥ śūnyatānimittāpraṇihitānutpādānabhisaṁskṛtadharmasya nirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punaḥ śūnyatānimittāpraṇihitānutpādānabhisaṁskṛtadharmanirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin yo vidyāvimuktivirāganirodhanirvāṇanirdeśaḥ, sā prajñāpāramitā | yā punarvidyāvimuktivirāganirodhanirvāṇanirdeśasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

tatkasmāddhetoḥ ? na hi suvikrāntavikrāmin rūpaparyāpannā prajñāpāramitā | evaṁ na vedanā na saṁjñā na saṁskārāḥ | na vijñānaparyāpannā prajñāpāramitā | na pṛthivyaptejovāyvākāśaparyāpannā prajñāpāramitā | na kāmadhātu-na rūpadhātu-nārūpadhātuparyāpannā prajñāpāramitā| na saṁskṛtāsaṁskṛtadharmaparyāpannā prajñāpāramitā| na laukikalokottarasāsravānāsravadharmaparyāpannā prajñāpāramitā | na kuśalākuśaladharmaparyāpannā prajñāpāramitā | na sattvadhātuparyāpannānāsattvadhātuparyāpannā prajñāpāramitā | nāpyebhirdharmairvinirmuktā prajñāpāramitā ||

na hi suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā kasmiṁściddharme paryāpannā nāpyaparyāpannā | yā ca paryāpannāparyāpannānāṁ dharmāṇāṁ tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā ||

tathateti suvikrāntavikrāmin kasyaitadadhivacanam ? na hyete suvikrāntavikrāmin tathā dharmā yathā bālapṛthagjanairupalabdhāḥ, na cānyathā | yathā dharmāstathāgataistathāgataśrāvakairbodhisattvaiśca dṛṣṭāḥ, tathaiva te sarvadharmāḥ, tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, tenocyate tathateti | ayaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvānāṁ mahāsattvānāṁ prajñāpāramitānirdeśaḥ ||

na khalu punariyaṁ suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā kasyaciddharmasya hānāya vā vivṛddhaye vā pratyupasthitā, nāpi kasyaciddharmasya saṁyogāya vā visaṁyogāya vā, ūnatvāya vā pūrṇatvāya vā, apacayāya vā upacayāya vā, saṁkrāntaye vā avakrāntaye vā, utpādāya vā nirodhāya vā, saṁkleśāya vā vyavadānāya vā, pravṛttaye vā nivṛttaye vā, samudayāya vā astaṁgamāya vā, salakṣaṇāya vā alakṣaṇāya vā, samatāyai vā visamatāyai vā, saṁvṛtyai vā paramārthāya vā, sukhāya vā duḥkhāya vā, nityatāyai vā anityatāyai vā, śubhatāyai vā aśubhatāyai vā, ātmatāyai vā anātmatāyai vā, satyatāyai vā mṛṣatāyai vā, kartṛtvena vā akartṛtvena vā, kāraṇatvena vā akāraṇatvena vā, saṁbhavāya vā asaṁbhavāya vā, svabhāvatāyai vā asvabhāvatāyai vā, cyutaye vā upapattaye vā, jāyate vā ajāyate vā, abhinirvṛttaye vā anabhinirvṛtaye vā, upapattaye vā upapattisamucchedāya vā, sāmagryai vā visāmagryai vā, sarāgāya vā virāgāya vā, sadoṣāya vā vigatadoṣāya vā, samohāya vā vigatamohāya vā, viparyāsāya vā aviparyāsāya vā, ārambaṇāya vā anārambaṇāya vā, kṣayāya vā akṣayāya vā, jñānāya vā ajñānāya vā, nīcatvāya vā uccatvāya vā, upakārāya vā nirūpakārāya vā, gamanāya vā āgamanāya vā, astitvāya vā nāstitvāya vā, anunayāya vā pratighāya vā, ālokāya vā andhakārāya vā, kausīdyāya vā vīryārambhāya vā, śūnyatāyai vā aśūnyatāyai vā, nimittatāyai vā animittatāyai vā, praṇidhānāya vā apraṇidhānāya vā, abhisaṁskārāya vā anabhisaṁskārāya vā, antardhānāya vā anantardhānāya vā, vidyāyai vā vimuktaye vā, śāntatāyai vā anupaśāntatāyai vā, nirvṛttaye vā anabhinirvṛttaye vā, yoniśāya vā ayoniśāya vā, parijñāyai vā aparijñāyai vā, niryāṇāya vā aniryāṇāya vā, vinayāya vā avinayāya vā, śīlāya vā dauḥśīlyāya vā, vikṣiptatāyai vā avikṣiptatāyai vā, prajñatāyai vā duṣprajñatāyai vā, vijñānāya vā avijñānāya vā, sthitaye vā asthitaye vā, sabhāgatāyai vā visabhāgatāyai vā, bhavāya vā vibhavāya vā, prāptaye vā aprāptaye vā, abhisamayāya vā anabhisamayāya vā, sākṣātkriyāyai vā asākṣātkriyāyai vā, prativedhāya vā aprativedhāya vā pratyupasthitā iti ||

(prajñāpāramitāyāṁ) tathatāparivarto nāma tṛtīyaḥ ||

4 aupamyaparivartaścaturthaḥ

4 Aupamyaparivartaścaturthaḥ |

atha khalu bhagavān suvikrāntavikrāmiṇaṁ bodhisattvaṁ mahāsattvametadavocat-tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin svapnadarśī puruṣaḥ svapnasvabhāvanirdeśaṁ ca nirdiśati, na ca svapnasvabhāvanirdeśaḥ kaścitsaṁvidyate | tatkasmāddhetoḥ ? svapna eva na saṁvidyate, kutaḥ punaḥ svapnasvabhāvanirdeśo bhaviṣyati? evameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitāyāḥ svabhāvaśca nirdiśyate, na ca prajñāpāramitāyāḥ svabhāvaḥ kaścitsaṁvidyate | tadyathāpiu nāma suvikrāntavikrāmin svapno na kasyaciddharmasya nidarśanena pratyupasthitaḥ | evameva prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya nidarśanena pratyupasthitā ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin māyādarśī puruṣo māyāsvabhāvanirdeśaṁ ca nirdiśati, na ca māyāyāḥ svabhāvanirdeśaḥ kaścitsaṁvidyate, kutaḥ punarmāyāsvabhāvanirdeśasya svabhāvo bhaviṣyati ? evameva prajñāpāramitā ca nirdiśyate, na ca prajñāpāramitāyāḥ svabhāvanirdeśaḥ kaścitsaṁvidyate | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin māyā na kasyaciddharmasya abhinirvṛttaye pratyupasthitā, evameva prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya abhinirvṛttaye pratyupasthitā ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin pratibhāsadarśī puruṣaḥ pratibhāsasvabhāvanirdeśaṁ ca nirdiśati, na ca kaścitpratibhāsasvabhāvaḥ saṁvidyate, kutaḥ punaḥ pratibhāsasvabhāvanirdeśo bhaviṣyati ? evameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā ca nirdiśyate, na ca kaścitprajñāpāramitāsvabhāvaḥ saṁvidyate, kutaḥ punaḥ prajñāpāramitāsvabhāvanirdeśo bhaviṣyati ? tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin pratibhāso na kasyaciddharmasya nirdaśanena pratyupasthitaḥ, evameva prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya nidarśanena pratyupasthitā ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin marīcidarśī puruṣo marīcidarśanaṁ ca nirdiśati, na ca marīcidarśana (svabhāvaḥ kaścit) saṁvidyate, kutaḥ punarmarīcidarśanasvabhāvo bhaviṣyati ? evameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā na nirdiśyate, na ca punaḥ prajñāpāramitāyāḥ svabhāvanirdeśaḥ kaścitsaṁvidyate | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin marīcirna kasyaciddharmasya nidarśanena pratyupasthitā, evameva prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya nidarśanena pratyupasthitā ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin pratiśrutkāgocarasthaḥ puruṣaḥ pratiśrutkāyāśca śabdaṁ śṛṇoti, na ca taṁ samanupaśyati | yadā punaḥ svayamevānubhāṣate, tadā taṁ śabdaṁ śṛṇoti | evameva prajñāpāramitānirdeśapadaṁ cādhigacchati śravaṇāya, na ca kasyaciddharmasya nirdeśaśravaṇāya gacchati anyatra yadābhibhāṣyate tadā ājñāyate, śravaṇapathaṁ cādhigacchati ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin phenapiṇḍadarśī puruṣaḥ phenapiṇḍasvabhāvaṁ ca nirdiśati, na ca phenapiṇḍasvabhāva upalabhyate adhyātmaṁ vā bahirdhā vā, kutaḥ punastannirdeśasvabhāvopalabdhirbhaviṣyati ? evameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā ca nirdiśyate, na ca prajñāpāramitāsvabhāva upalabhyate | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin phenapiṇḍo na kasyaciddharmasya abhinirvṛttisvabhāvamupaiti, evameva prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya abhinirvṛttasvabhāvamupaiti ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin budbudadarśī puruṣo budbudasvabhāvaṁ ca nirdiśati, na ca budbudasvabhāvaḥ saṁvidyate, kutaḥ punarbudbudasvabhāvanirdeśo bhaviṣyati ? evameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā ca nirdiśyate, na ca prajñāpāramitāyāḥ svabhāvaḥ saṁvidyate | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin budbudo na kasyaciddharmasya abhinirvṛttisvabhāvena pratyupasthitaḥ, evameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya abhinirvittisvabhāvena pratyupasthitā ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin puruṣaḥ kadalyāḥ sāraṁ paryeṣamāṇo nopalabhate, atha ca tasyāḥ patraiḥ kāryaṁ karoti, evameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitāyāḥ sāraṁ na saṁvidyate, prajñāpāramitāyā nirdeśaḥ kāryaṁ ca karoti ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin puruṣa ākāśanidarśanena vyavahārati, na cākāśasya kiṁcinnidarśanam saṁvidyate | evameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramiteti vyavahāraḥ kriyate, na ca kasyacinnidarśanena vyavahriyate | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin nākāśaṁ na vyavahriyate, na ca kasyaciddharmasya nidarśanena vā pariniṣpattyā vā vyavahriyate | evameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā ca vyavahriyate, na ca kasyaciddharmasya nidarśanena vā pariniṣpattyā vā vyavahriyate ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin chāyeti cātapaśceti vyavahriyate, na ca tau kasyaciddharmasya pariniṣpattaye pratyupasthitau, avabhāsaśca vijñāyate | etameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā vyavahārapadaṁ gacchati, na ca kasyaciddharmasya nidarśanena vyavahārapadamāgacchati, avabhāsaṁ ca karoti sarvadharmāṇām ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin maṇiratnamuttaptaṁ mahatāvabhāsena pratyupasthitaṁ bhavati, na ca so'vabhāso'dhyātmaṁ vā bahirdhā vā darśanamupaiti | evameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā avabhāsakṛtyena pratyupasthitā, na ca so'vabhāso'adhyātmaṁ vā bahirdhā vā darśanamupaiti ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin tailapradyotasya dhmāyato nāsyārciṣo muhūrtamapi saṁtiṣṭhante, avabhāsaṁ ca kurvanti, tenāvabhāsena rūpāṇi darśanamāgacchanti | evameva suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitā na kasmiṁściddharme'vatiṣṭhate, dharmāṇāṁ cāvabhāsaṁ karoti, tena cāvabhāsena sarvadharmā yathābhūtadarśanamāgacchantyāryāṇām ||

atha khalvāyuṣmān śāradvatīputro bhagavantametadavocat-āścaryaṁ bhagavan prajñāpāramitā ca nirdiṣṭā, prajñāpāramitāyāśca apariniṣpattirnirdiṣṭā | evamukte bhagavānāyuṣmantaṁ śāradvatīputrametadavocat-evametacchāradvatīputra, evametat | apariniṣpannā prajñāpāramitā rūpāpariniṣpattitaḥ | vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | avidyāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | evaṁ saṁskārāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | vijñānāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | nāmarūpāpariniṣpattitaḥ, ṣaḍāyatanāpariniṣpattitaḥ, sparśāpariniṣpattitaḥ, vedanāpariniṣpattitaḥ, tṛṣṇāpariniṣpattitaḥ, upādānāpariniṣpattitaḥ, bhavāpariniṣpattitaḥ, jātyapariniṣpattitaḥ, jarāvyādhimaraṇaśokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | dhātvāyatanānityaduḥkhānātmaśāntaviparyāśanīvaraṇadṛṣṭivicaritācayopacayāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | sukhaduḥkhāduḥkhāsukhāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | udayavyayasthityanyathātvāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | samudayāstaṁgatātmasattvajīvapoṣapuruṣapudgalamanujamānavakārakakārayitrutthāpaka

samutthāpakavedakavedayitṛjñātṛjñāpakāniṣpattito'pariniṣpanā prajñāpāramitā | satyamṛṣāsaṁskṛtāsaṁskṛtagamanāgamanasanidarśanānidarśanādhyātmabahirdhāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | pṛthivyaptejovāyukāmarūpārūpyākāśavijñānadharmadhātvapariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | karmavipākahetupratyayocchedaśāśvatātītānāgatapratyutpannapūrvāntāparāntamadhyāntaśīladauḥśīlyakṣāntivyā

pādavīryakausīdyadhyānavikṣepaprajñādauṣprajñyacittamanovijñānānantarāyacyutyupapattisaṁkleśavyavadāna-

smṛtyupasthānasamyakprahāṇarddhipādendriyabalabodhyaṅgamārgāryasatyāpramāṇadhyānavimokṣasamādhisamāpattya-

bhijñāśūnyatānimittāpraṇihitakuśalākuśalasāsravānāsravalaukikalokottarasāvadyānavadyasaṁskṛtāsaṁskṛtavyākṛtāvyā-

kṛtakṛṣṇaśuklākṛṣṇaśuklaparyāpannāparyāpannahīnapraṇītamadhyarāgadveṣamohadṛṣṭaśrutamatavijñātamanyanā-

sthitavitarkavicārārambaṇamāyerṣyāmātsaryasaṁyogadvayalakṣaṇānutpādānabhisaṁskāraśamathavidarśanāvidyā-

vimuktikṣayavirāganirodhasarvopadhipratinisargasaṁvṛtiparamārthaśrāvakabhūmipratyekabuddhabhūmisarvajñānājñānā-

saṅgajñānasvayaṁbhūjñānāsamasamajñānabodhisattvapraṇidhānaśrāvakapratyekabuddhasaṁpadapramāṇaparyāpannā-

samasamasarvajñajñānasarvadharmayathāvadanidarśanasarvadharmajñānadarśanāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāmitā | sattvaparipākāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | lakṣaṇasaṁpadbuddhakṣetrapariśuddhibuddhabalavaiśāradyā-

ṣṭādaśāveṇikabuddhadharmāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | nirvāṇāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā, yāvat sarvadharmakuśalākuśalāpariniṣpattito'pariniṣpannā prajñāpāramitā | sarvametadvistareṇa kartavyam ||

tadyathāpi nāma śāradvatīputra ākāśamarūpyanidarśanamabhāvo'pariniṣpannam, evameva prajñāpāramitā arūpiṇyanirdarśanā abhāvo'pariniṣpannā | tadyathāpi nāma śāradvatīputra indrāyudhaṁ nānāraṅgavicitraṁ ca saṁdṛśyate, na cāsya kācidraṅganiṣpattiḥ saṁvidyate nopalabhyate, evameva prajñāpāramitā nānānidarśanaiśca pratyupasthitā, na cāsyā nidarśanasvabhāva upalabhyate | tadyathāpi nāma śāradvatīputra ākāśe na jātu kenacitpañcāṅgulipariniṣpattirdṛṣṭapūrvā, śāradvatīputra na jātu kenacitprajñāpāramitāpariniṣpattisvabhāvo dṛṣṭapūrvaḥ ||

evamukte āyuṣmān śāradvatīputro bhagavantametadavocat-durdṛśeyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-tathā hi śāradvatīputra na kasyaciddarśanamupaiti | āha-duranubodhā bhagavan prajñāpāramitā | āha-tathā hi śāradvatīputra nāsyāṁ kaścidupalabhyate yo'bhisaṁbuddhaḥ | āha-anidarśaneyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya nidarśanena pratyupasthitā | āha-asvabhāveyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāsvabhāvatvāt śāradvatīputra asvabhāveyaṁ prajñāpāramitā | dhātvāyatanapratītyasamutpādāsvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | viparyāsanīvaraṇadṛṣṭigatatṛṣṇāvicaritāsvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā |

ātmasattvajīvapoṣapuruṣapudgalamanujamānavakārakakārayitrutthāpakasamutthāpakaveda

kavedayitrasvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | pṛthivyaptejovāyvākāśavijñānadharmadhātvasvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā| kāmarūpārūpyadhātvasvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | śīladauḥśīlyakṣāntivyāpādavīryakausīdyadhyānavikṣepaprajñādauṣprajñyāsvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | bodhipakṣadharmāsvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | āryasatyaśamathavidarśanābhijñādhyānavimokṣasamādhisamāpattyasvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | vidyāvimuktyasvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | kṣayavirāganirodhāsvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | anutpādajñānanirodhajñānāsvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | nirvāṇāsvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | śrāvakabhūmipratyekabuddhabhūmibuddhabhūmyasvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | paramārthajñānadarśanasaṁvṛtyasvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā | asaṅgajñānasarvajñajñānāsvabhāvato'svabhāvā prajñāpāramitā ||

evamukte āyuṣmān śāradvatīputra bhagavantametadavocat-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya pariniṣpattaye pratyupasthitā na nirodhāya | āha- tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya utpādāya vā pariniṣpattaye vā nirodhāya vā ātmatāyai vā anātmatāyai vā pratyupasthitā | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya ārambaṇayogena pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra nirārambaṇāḥ sarvadharmāḥ | tathā hi ta eva dharmā na saṁvidyante, yatrārambaṇaṁ bhavet | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya hānaye vā vṛddhaye vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmaṁ samanupaśyati, yo dharmo hīyate vā vardhate vā | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya samatikramāya pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yaṁ samatikrāmet | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya apacayāya vā upacayāya vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yasya apacayo vā upacayo vā bhavet | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya saṁyogāya vā visaṁyogāya vā pratyupasthitā | āha- tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yaṁ dharmaṁ saṁyojayedvā visaṁyojayedvā | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya naye vā vinaye vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yo dharmo netavyo vā vinetavyo vā | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya upakārāya vā apakārāya vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yasya upakāraṁ vā apakāraṁ vā kuryāt | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya saṁbhavāya vā asaṁbhavāya vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yo dharmaḥ saṁbhavedvā na saṁbhavedvā| āha - neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya saṁprayogāya vā viprayogāya vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yo dharmaḥ saṁprayujyate vā viprayujyate vā | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya saṁvāsāya vā asaṁvāsāya vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yo dharmaḥ saṁvasedvā na saṁvasedvā | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya pravṛttaye vā apravṛtaye vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yasya dharmasya pravṛttirvā apravṛttirvā bhavet | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya kriyayā vā karaṇena vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yasya dharmasya kriyā vā karaṇaṁ vā bhavet | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya samatayā vā viṣamatayā vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yo dharmaḥ samo vā viṣamo vā syāt | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya saṁgrahāya vā asaṁgrahāya vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yo dharmaḥ saṁgrahītavyo vā utsraṣṭavyo vā syāt | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kenacitkāryeṇa pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yo dharmaḥ kāryakaraḥ syāt ||

āha-gambhīreyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-rūpagambhīratayā śāradvatīputra gambhīrā prajñāpāramitā | evaṁ vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānagambhīratayā śāradvatīputra gambhīrā prajñāpāramitā | avidyāgambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā |

saṁskāravijñānanāmarūpaṣaḍāyatanasparśavedanātṛṣṇopādānabhavajātijarāmaraṇaśokaparidevaduḥkhadaurmanasyo-

pāyāsagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | viparyāsagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | pañcanīvaraṇagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | dṛṣṭigambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | ātmagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | sattvagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | prapañcagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | aprapañcagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | śīladauḥśīlyagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā |

kṣāntivyāpādavīryakausīdyadhyānavikṣepaprajñādauṣprajñyendriyabalabodhyaṅgasmṛtyupasthānasamyakprahāṇarddhi-pādāviparyāsāryāṣṭāṅgamārgaduḥkhasamudayanirodhamārgavimuktajñānadarśanātītānāgatapratyutpannatrya-dhvasamatāgambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | caturvaiśāradyarddhipādābhijñāgambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | atītānāgatapratyutpannāsaṅgajñānagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā |

buddhadharmagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | kṣayajñānānutpādajñānanirodhajñānābhi-

saṁskārajñānavirāgajñānagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā | nīvaraṇagambhīratayā gambhīrā prajñāpāramitā ||

tadyathāpi nāma śāradvatīputra samudro gambhīro vipulo'prameyaḥ, evameva prajñāpāramitā gambhīrā vipulā aprameyā | gambhīreti śāradvatīputra aprameyadharmaratnasaṁcayabhūtā, yasyā gādho na labhyate | gambhīreti śāradvatīputra nāsyā gatirlabhyate | gambhīreti śāradvatīputra nāsyā guṇaparyanto'dhigamyate | tadyathāpi nāma śāradvatīputra samudro mahāsāgaraḥ sarvaratnasaṁnicayo'prameyaratnabharito mahāratnaparipūrṇaḥ, evameva prajñāpāramitā sarvadharmaratnasaṁnicayā mahādharmaratnasaṁnicayā aprameyadharmaratnasaṁnicayā | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya nidarśanena pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kasyaciddharmasyopalambhena pratyupasthitā, yaṁ dharmaṁ nidarśayet | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya jñānena vā ajñānena vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yasya dharmasya jñānaṁ vā ajñānaṁ vā syāt | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya ārakṣāyai vā guptyai vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yasya dharmasya ārakṣāṁ vā guptiṁ vā kuryāt | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya saṁgrahāya vā parigrahāya vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yasya dharmasya saṁgrahaṁ vā parigrahaṁ vā kuryāt | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya niśrayeṇa vā aniśrayeṇa vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmaṁ samanupaśyati, yasya dharmasya niśrayaṁ vā aniśrayaṁ vā kuryāt | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya ālayena vā vilayena vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yasmin ālayaṁ vā vilayaṁ vā kuryāt | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya abhiniveśena pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yasminnabhiniveśaṁ kuryāt | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya adhyavasānena pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, na samanupaśyati, yasminnadhyavasānaṁ kuryāt | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya saṁvāsena vā asaṁvāsena vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yena dharmeṇa sārdhaṁ vaset | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya saṁdhinā vā visaṁdhinā vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yo dharmaḥ saṁdhātavyo vā visaṁdhātavyo vā | āha-neya bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya rāgeṇa vā virāgeṇa vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yasmin dharme rajyeta vā virajyeta vā | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya dveṣeṇa vā adveṣeṇa vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yo dharma sadveṣo vā vigatadveṣo vā bhavet| āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya mohena vā vigatamohena vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate, yo dharmo mūḍho vā syādvigatamoho vā | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya jñāpayitrī vā ajñāpayitrī vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate na samanupaśyati, yaṁ dharmaṁ jānīyāt yasya vā dharmasya jñāpayitrī vā bhavet | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya prakṛtyā vā aprakṛtyā vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya prakṛtiṁ vā samanupaśyati | āha-neyaṁ bhagavan prajñāpāramitā kasyaciddharmasya śuddhyā vā viśuddhyā vā pratyupasthitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmaṁ samanupaśyati, yaṁ dharmaṁ śodhayedvā viśodhayedvā ||

āha-prakṛtipariśuddheyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-rūpapariśuddhitaḥ śāradvatīputra pariśuddhā prajñāpāramitā | evaṁ vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānapariśuddhitaḥ śāradvatīputra pariśuddhā prajñāpāramitā | avidyāpariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā, saṁskārapariśuddhito vijñānapariśuddhito nāmarūpapariśuddhitaḥ ṣaḍāyatanapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā, sparśavedanātṛṣṇopādānabhavajātijarāmaraṇapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā, śokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | viparyāsanīvaraṇadṛṣṭigatapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | rāgadveṣamohapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | ātmasattvajīvapoṣapuruṣapudgalamanujamānavakārakakārayitṛvedayitrutthāpakasamutthāpakajñātṛdarśakapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | ucchedaśāśvatapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | antānantapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | dānapāramitāpariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | śīlakṣāntivīryadhyānaprajñāpariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | indriyabalabodhyaṅgadhyānavimokṣasamādhisamāpattipariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | maitrīkaruṇāmuditopekṣāpariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | smṛtyupasthānasamyakprahāṇapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | aviparyāsapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | duḥkhasamudayanirodhamārgapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | abhijñāpariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | mārgapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | śrāvakabhūmipariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | pratyekabuddhabhūmipariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | buddhabhūmipariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | buddhadharmasaṁghapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | śrāvakadharmapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | pratyekabuddhadharmapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | atītānāgatapratyutpannadarśanapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | asaṅgajñānadarśanapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | aṣṭādaśāveṇikabuddhadharmapariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | kāmadhātupariśuddhito rūpadhātupariśuddhitaḥ ārūpyadhātupariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | pṛthvīdhātupariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | aptejovāyudhātupariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā | sattvadhātupariśuddhito dharmadhātupariśuddhitaḥ ākāśadhātupariśuddhitaḥ pariśuddhā prajñāpāramitā ||

evamukte āyuṣmān śāriputro bhagavantametadavocat-āścaryaṁ bhagavan yāvat prakṛtipariśuddhā prajñāpāramitā | āha-ākāśapariśuddhitaḥ śāradvatīputra prajñāpāramitā | āha-arūpiṇyanidarśanā bhagavan prajñāpāramitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya rūpapariniṣpattyā vā nidarśanena vā pratyupasthitā | āha-apratihateyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmaṁ samanupaśyati yasmin pratihanyeta | āha-akṛteyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-kārakānupalabdhitaḥ śāradvatīputra | āha-asamavasaraṇeyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmaṁ yena dharmeṇa sārdhaṁ samavasaret | āha-aprajñapanīyeyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate yena dharmeṇa prajñapyeta | āha-asādhāraṇeyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | (āha-tathā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā na kaṁciddharmamupalabhate yena dharmeṇa sādhāraṇā bhavet |) āha-alakṣaṇeyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-lakṣaṇānupalabdhitaḥ śāradvatīputra | āha-apratibhāseyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-pratibhāsānupalabdhitāmupādāya | āha-anantapāramiteyaṁ bhagavan prajñāpāramitā | āha-rūpānantatayā śāradvatīputra anantapāramiteyam | evaṁ vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānantatayā anantapāramiteyam | viparyāsānantatayā anantapāramiteyam | nīvaraṇānantatayā anantapāramiteyam | avidyānantatayā saṁskārānantatayā vijñānanantatayā nāmarūpānantatayā ṣaḍāyatanasparśavedanātṛṣṇopādānabhavajātijarāmaraṇaśokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsānantatayā anantapāramiteyam | dṛṣṭigatānantatayā rāgadveṣamohānantatayā ucchedaśāśvatānantatayā pūrvāntakoṭyanantatayā anantapāramiteyam | aparāntakoṭyanantatayā anantapāramiteyam | dānānantatayā śīlānantatayā kṣāntyanantatayā vīryānantatayā dhyānānantatayā prajñānantatayā anantapāramiteyaṁ prajñāpāramitā | smṛtyupasthānānantatayā samyakprahāṇarddhipādendriyabalabodhyaṅgamārgānantatayā aviparyāsānantatayā anantapāramiteyam | dhyānavimokṣasamādhisamāpattyanantatayā anantapāramiteyam | ārambaṇānantatayā anantapāramiteyam | vidyāvimuktijñānadarśanānantatayā anantapāramiteyam | śrāvakabhūmipratyekabuddhabhūmibuddhabhūmyanantatayā anantapāramiteyam | śrāvakadharmapratyekabuddhadharmabuddhadharmānantatayā anantapāramiteyam | ātmasattvānantatayā anantapāramiteyam | kāmadhātvanantatayā anantapāramiteyam | rūpadhātvanantatayā anantapāramiteyam | ārūpyadhātvanantatayā anantapāramiteyam | abhijñānantatayā anantapāramiteyam | nīvaraṇānantatayā anantapāramiteyam | atītānāgatapratyutpannajñānadarśanānantatayā anantapāramiteyam | asaṅgānantatayā ākāśānantatayā dharmadhātvanantatayā anantapāramiteyam ||

na hyasyāḥ śāradvatīputra prajñāpāramitāyā anto vā madhyaṁ vā paryavasānaṁ vā upalabhyate, nāpi kenacidupalabdhāḥ | anantāparyantapāramiteyaṁ śāradvatīputra yaduta prajñāpāramitā | tadyathāpi nāma śāradvatīputra ākāśasyānto nopalabhyate, evameva prajñāpāramitāyā anto nopalabhyate | pṛthivīdhātvanantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitānantatā draṣṭavyā | abdhātvanantatayā tejodhātvanantatayā vāyudhātvanantatayā vijñānadhātvanantatayā prajñāpāramitānantatā anugantavyā | anantamadhyaparyantatā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā anuboddhavyā | na hi śāradvatīputra prajñāpāramitā deśasthā na pradeśasthā | rūpāparyantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitāparyantatā anugantavyā | peyālam | evaṁ vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāparyantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitāparyantatā anugantavyā | avidyāparyantatayā saṁskārāparyantatayā vijñānāparyantatayā nāmarūpaṣaḍāyatanāparyantatayā yāvat jarāmaraṇaśokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsāparyantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitāparyantatā anugantavyā | viparyāsāparyantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitāparyantatā anugantavyā | nīvaraṇāparyantatayā dṛṣṭigatāparyantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitāparyantatā anugantavyā | ātmānantatayā sattvānantatayā prajñāpāramitāparyantatā anugantavyā | dānānantatayā śīlānantatayā kṣāntyanantatayā vīryānantatayā dhyānānantatayā prajñānantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitānantatā anugantavyā | smṛtyupasthānasamyakprahāṇarddhipādāparyantatayā prajñāpāramitānantatā anugantavyā |

indriyabalabodhyaṅgamārgadhyānavimokṣasamādhisamāpattyaparyantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitāparyantatā anugantavyā | duḥkhasamudayanirodhamārgāparyantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitāparyantatā anugantavyā | abhijñāparyantatayā vimuktyaparyantatayā vimuktijñānadarśanāparyantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitāparyantatā anugantavyā | pṛthagjanadharmāparyantatayā śrāvakadharmāparyantatayā pratyekabuddhadharmāparyantatayā buddhadharmāparyantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitāparyantatā anugantavyā | vidyāparyantatayā vimuktyaparyantatayā vimuktijñā[nadarśa]nāparyantatayā śāradvatīputra prajñāpāramitāparyantatā anugantavyā | paryantānupalabdhitaḥ śāradvatīputra prajñāpāramitāparyantatetyucyate, antānupalabdhito'nantetyucyate | ananteti śāradvatīputra aparyantavacanametat | ātmānupādānataḥ śāradvatīputra sarvadharmānantatā anugantavyā | ākāśānantatayā śāradvatīputra sarvadharmānantāparyantā anugantavyā |

evamukte āyuṣmān śāradvatīputro bhagavantametadavocat-kīdṛśānāṁ bhagavan bodhisattvānāmeṣu dharmeṣu viṣayaḥ ? bhagavānāha-ye te śāradvatīputra bodhisattvā dharmamapi nopalabhante prāgevādharmam, mārgamapi nopalabhante prāgevāmārgam, śīlamapi nopalabhante na manyante prāgeva dauḥśīlyam, aparyāpannāśca sarvatraidhātuke, aparyāpannāśca sarvabhavagaticyutyupapattiṣu, anadhyavasitāśca kāye jīvite ca prāgeva bāhyeṣu vastuṣu, kṛtaparyantāśca saṁsārasrotasaḥ, uttīrṇāśca mahābhavārṇavāt, samuttīrṇāśca mahāsaṁgrāmāt, teṣāṁ śāriputra bodhisattvānāṁ mahāsattvānāmeṣu dharmeṣu viṣayaśca gatiśca, sarvaviṣayā aviṣayā iti ca yeṣāṁ parijānante (parijñānam ?), te tathārūpāḥ satpuruṣāḥ sarvaviṣayeṣvanadhyavasitāḥ, te mahāsiṁhāḥ | te sarvaviṣayeṣvanadhyāpannāḥ, te tadrūpāḥ satpuruṣāḥ | sarvaviṣayanirupaliptāste, te'saṁsṛṣṭāḥ | sarvaviṣayasamatikrāntāste, te mahāsārthavāhāḥ | yeṣāṁ śāradvatīputra eṣu dharmeṣu viṣayo gatiśca | nāhaṁ śāradvatīputra asyāṁ parṣadi samanupaśyāmi ekamapi bodhisattvam, yasya naiṣu dharmeṣu viṣayo vā adhimuktirvā, yo vā eṣu dharmeṣu sākāṅkṣo vā savicikitso vā | niṣkāṅkṣeyaṁ śāradvatīputra parṣadeṣu dharmeṣu nirvicikitsā nirvaimatikā | nāsti śāradvatīputra eṣāṁ bodhisatvānāmeṣu dharmeṣu vimatiḥ | vimatisamuddhātāya śāradvatīputra ete satpuruṣāḥ sarvasattvānāṁ sthitāḥ | niḥsaṁśayā hyete śāradvatīputra eṣvevaṁrūpeṣu dharmeṣu saṁśayasamatikrāntāḥ ||

ye'pi te śāradvatīputra paścime kāle paścime samaye imāṁ dharmadeśanāṁ śroṣyanti, te'pi niḥsaṁśayā bhaviṣyanti sarvadharmeṣu, sarvasattvānāṁ ca saṁśayacchedanāya pratipannā bhaviṣyanti, niḥsaṁśayāśca te dharmaṁ deśayiṣyanti | nāhaṁ śāradvatīputra parīttakuśalamūlānāṁ sattvānāmeṣu dharmeṣvadhimuktiṁ vadāmi | nāpi teṣāmeṣu dharmeṣvavakāśaḥ, nāpi teṣāmidaṁ dhanam | nāpi te śāradvatīputra sattvāḥ parīttakuśalamūlasamanvāgatā bhaviṣyanti, yeṣāmiyaṁ dharmadeśanāṁ śrotrapathamapyāgamiṣyati kimaṅga punarye udgrahīṣyanti dhārayiṣyanti vācayiṣyanti paryavāpsyanti | niyatāste buddhadharmeṣu, vyākṛtāste buddhairbhagavadbhiḥ | evaṁ ca te siṁhanādaṁ nadiṣyanti yathāhametarhi siṁhanādaṁ nadāmi astambhitanādaṁ mahāpuruṣanādaṁ svayaṁbhūnādam | ye eṣu dharmeṣvatyantaśaḥ śraddhāṁ janayitvā chandaṁ janayiṣyanti anuttarāyāṁ samyaksaṁbodhau, teṣāmapi ta eeva vyākaraṇaṁ bhaviṣyanti | tatkamāddhetoḥ ? durlabhā hi śāradvatīputra te sattvāḥ, ya imān gambhīrān dharmān śrutvā prītiṁ ca vindanti, prāmodyaṁ ca janayanti, adhimuñcante ca | ataḥ śāradvatīputra durlabhatamāste sattvāḥ, ye gambhīrān dharmān śrutvā anuttarāyāṁ samyaksaṁbodhau cittamutpādayanti, chandaṁ ca janayanti mahākuśalamūlasamanvāgatāḥ | nāhaṁ śāradvatīputra tān sattvān mahāsaṁsārasaṁprasthitāniti vadāmi yeṣāmayaṁ prajñāpāramitānirdeśaḥ śravaṇapathamapyāgamiṣyati, śrutvā ca (ye) paṭhiṣyanti adhimokṣyanti udāraṁ ca prītisaumanasyaṁ janayiṣyanti, eṣu dharmeṣu chandaṁ janayiṣyanti punaḥ punaḥ śravaṇāyāpi, kaḥ punarvādaḥ uddeṣṭuṁ vā svādhyātuṁ vā parebhyo deśayituṁ vā | vyākaromyahaṁ śāradvatīputra anavakrāntaniyāmān aniyatān śrāvakapratyekabuddhayāne anuttarāyāṁ samyaksaṁbodhauḥ | nāhaṁ śāradvatīputra hīnadharmasamanvāgatānāṁ sattvānāmagrato dharmeṣvavakāśaṁ samanupaśyāmi| udāreyaṁ śāradvatīputra buddhabodhiḥ | yadbhūyasā ca sattvā hīnādhimuktikā hīnadharmasamanvāgatā akṛtakalyāṇāḥ | akuśalā eṣvevaṁrūpeṣu gambhīreṣu dharmeṣu nirupalepeṣu | ye punaste śāradvatīputra udārāḥ sattvā udāradharmādhimuktā mahāyānasaṁprasthitāḥ supariprāptakāryāḥ susaṁnāhasaṁnaddhāḥ suvicitrārthā mahāmārgeṇa saṁprasthitā aviṣameṇa ṛjunā, agahanena samena apagatakhāṇukaṇṭakena apagataśvabhraprapātena śucinā apagatakilbiṣeṇa akuṭilena avaṅkena, ye lokahitāya saṁprasthitā lokasukhāya lokānukampāyai mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya va devānāṁ ca manuṣyāṇāṁ ca, avabhāsakarāstīrthabhūtāḥ sattvānām, mahākāruṇikā hitānukampakā hitakāmāḥ sukhakāmā yogakṣemakāmāḥ, sarvasattvānāṁ sukhopadhānāya pratyupasthitāḥ, teṣāṁ śāradvatīputra tathārūpāṇāṁ sattvānāṁ bodhisattvānāṁ mahāsattvānāmidaṁ mahādhanam | ta eva ca śāradvatīputra mahāsattvā asya dharmaratnasya pratyeṣakāḥ | teṣāṁ caitaddhanamudāradhanam | tatkasya hetoḥ ? na hi śāradvatīputra akṛtapuṇyānāṁ sattvānāmakṛtakalyāṇānāṁ hīnādhimuktikānāṁ śraddhāvihīnānāmasminnudāre dhane'dhimuktirjāyate | etacca me śāradvatīputra saṁdhāya bhāṣitam-dhātuśaḥ satvāḥ saṁsyandanti hīnādhimuktikā hīnādhimuktikaiḥ, udārādhimuktikā udārādhimuktikairiti ||

atha khalvāyuṣmān śāradvatīputro bhagavantametadavocat-kiṁgocarā bhagavan prajñāpāramitā ? evamukte bhagavānāyuṣmantaṁ śāradvatīputrametadavocat-anantaviṣayagocarā śāradvatīputra prajñāpāramitā | tadyathāpi nāma śāradvatīputra vāyudhāturanantaviṣayagocaraḥ, evameva prajñāpāramitā anantaviṣayagocarā | tadyathāpi nāma śāradvatīputra vāyudhāturākāśadhātuviṣayagocaraḥ, evameva prajñāpāramitā ākāśadhātuviṣayagocarā | tadyathāpi nāma śāradvatīputra ākāśadhāturvāyudhātuśca na kvacitsaṁdṛśyete, na kasyaciddharmasya abhinirvṛttilakṣaṇena pratyupasthitau, evameva śāradvatīputra prajñāpāramitā na kvaciddharme saṁdṛśyate, na kasyaciddharmasya abhinirvṛttilakṣaṇena pratyupasthitā | tadyathāpi nāma śāradvatīputra ākāśadhāturvāyudhātuśca agrāhyāpariniṣpattito na varṇanimittena saṁkhyāṁ gacchataḥ, evameva śāradvatīputra prajñāpāramitā agrāhyāniṣpattito na kenacidvarṇanimittena saṁkhyāṁ gacchati vā upaiti vā | tadyathāpi nāma śāradvatīputra ākāśadhāturvāyudhātuśca na kasyaciddharmasya pariniṣpattidarśanenopayātau, evameva prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya pariniṣpattidarśanenopaiti ||

āha-kiṁlakṣaṇeya bhagavan prajñāpāramitā ? bhagavānāha-alakṣaṇeyaṁ śāradvatīputra prajñāpāramtiā | tadyathāpi nāma śāradvatīputra ākāśadhātuśca vāyudhātuśca na kasyaciddharmasya pariciṣpattilakṣaṇenopagacchataḥ, evameva śāradavtīputra prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya pariniṣpattilakṣaṇenopaiti | āha-kiṁlakṣaṇeyaṁ bahgavan prajñāpāramitā ? bhagavānāha-alakṣaṇā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā, yato tna saṅgalakṣaṇena saṁvidyate | tadyathāpi nāma śāradvatīputra ākāśadhāturvāyudhātudhca na kasyaciddharmasya pariniṣpattilakṣaṇenopagacchataḥ, evameva prajñāpāramitā na kasyaciddharmasya pariniṣpattilakṣaṇenopaiti | alakṣaṇā hi śāradvatīputra prajñāpāramitā, yato na saṁvidyate | tadyathāpi nāma śāradvatīputra ākāśadhāturna kvacitsajjati, evameva prajñāpārmaitā na kvacitsajjati, te nocyate asaṅgalakṣaṇeti | na ca śāradvatīputra asaṅgasya kiṁcillakṣaṇam, api tu khalu vyavahārapadametat | tenocyate asaṅgalakṣaṇā prajñāpāramitti | tadeavitat śāradvatīputra asaṅgalakṣaṇaṁ nirdiśyate | na ca asaṅgasya lakṣaṇaṁ na nimittam | asaṅga iti śāradvatīputra saṅgaparijñaiṣā, saṅgānupalabdhireṣā, saṅgayathābhūtataiṣā, saṅgaviparyāsaparijñaiṣā | na hi śāradvatīputra saṅge saṅgo cidyate, tenocyate saṅgayathā bhūtatā saṅgānupalabdhiḥ | asaṅgateti śāradvatiputra iyaṁ prajñāpāramitā, asaṅgalakṣaṇajñānanirdeśa eṣaḥ | sarvadharmā hi śāradvtīputra asaṅgalakṣaṇāḥ | yadyasya dharmasya lakṣaṇam, tadalakṣaṇam | na hi tallakṣaṇābhinitvṝttaye kaściddharmaḥ pratyupasthitaḥ | yatra ca lakṣaṇaṁ na saṁvidyate, taducyate alakṣaṇamiti | yaccālakṣaṇam, tatra nāsti saṅgaḥ | saceddharmalakṣaṇamabhaviṣyat, saṅgo'bhaviṣyatsarvadharmāṇām | yasmāttarhi sarvadharmā iti, na punaryathocyate | yadasaṁṅgalakṣaṇam, na tacchakysṁ pravyāhartum | tatkasya hetoḥ ? asattvādasaṅgalakṣaṇasya, viviktatvādasaṅgalakṣaṇasya, anupalabdherasaṅgalakṣaṇasya | yo gi śāradavtīputra dharmo'saṅgalakṣaṇaḥ, sa na kenacinnidarśaena pratyupasthitaḥ, na saṅgadarśanena, api tu khalu punaḥ sattvānāmetadasaṅgalakṣaṇanidarśanaṁ kṛtam | yaddhi śāradvatīputra saṁkleśasya lakṣaṇam, tadalakṣaṇam | na hi lakṣaṇena saṁkleśaḥ partyupasthitaḥ, viparyāsena śāradvagīputra saṁkleśaḥ pratyupasthitaḥ | yaśca viparyāsḥ, tadalakṣāṇam | yadalakṣaṇam, na tadvyavahāreṇāpi lakṣaṇam | alakṣaṇametat | yadapi śāradvatīputra vyavadānam, tasyāpi nāsti lakṣaṇam | tatkasmāddhetoḥ ? saṁkleśa eva ca tāvaccāradvatīpiutra alakṣaṇaḥ, prāgrva vyavdānam | yā śāradvatīputra saṁkleśasya parijñā, sā yathābhūtā | na tasyāḥ kaścitsaṁkelśaḥ | viparyastāstu sattvāḥ sṁkliśyante | yaśca viparyāsḥ, so'bhūtaḥ | yo'bhūtaḥ, tatra bhūtasya pariniṣpattirvā lakṣaṇaṁ vā nāsti | yaviaṁ śāradvatīputram parijñā, tadvyavadānamityucyate | saṁkleśa evālakṣaṇaḥ, prāgeva vyavdānam | ubhāvetau śāradvatīputra dharmāvalakṣaṇau apariniṣpattiḥ, iyamasaṅgatetyucyate | asaṅgalakṣaṇāh sarvadharmā iti | sarvadharmāṇāṁ hi saṅgo na saṁvidyate | asaṅgalakṣaṇeṣu hi śāardvtīputra sajjanti sarvabālapṛthagjanāḥ | ayaṁ śāradvtīputra sarvadharmāṇāmasaṅgalakṣaṇajñānagocaranirdeśaḥ | ayaṁ ca śāradvatīputra prajñāpāramitā gocaraḥ | asaṅgalakṣaṇsjñānagocarā hi śāradvatīputra parjñāpāramitā | tenocyate anantagocarā prajñāpāramteti | yā asaṅgatā, sā anantaviṣayajñānagocarā | gocara iti śāradvatīputra agocarasyaitadadhivacanam | n ahi śāradvtīputra gocaranidarśanalakṣaṇena prajñāpāramitā bhāvyate | viṣaya iti śāradvatīputra aviṣaya e ṣa dharmāṇām eṣā yathābhūtatā, yathāvattā | sarvadharmā hi aviṣayāḥ, aviṣayatvāt | yaivaṁ dharmāṇāṁ parijñā, ayamucyate viṣaygocara iti, na punaryathocyate | ya evaṁ sarvadahrmaparijñayā na kvacitsaṅgaḥ, idamucyate asaṅgalakṣaṇamiti | tenocyate asaṅgalakṣaṇā prajñāpāramtiā iti ||

eṣvevaṁrūpeṣu śāradvatīputra dharmeṣu na bahavaḥ sahāyakāḥ pratilabhyante | tathāgatajñānaviṣayanirdeśa eṣaḥ, yaivaṁ dharmāṇāṁ sūcanā saṁprakāśanā vibhājanā | na hyeṣu śāradvatīputra dharmeṣu kaścidanyaḥ sahāyaḥ, anyatra dṛṣṭasatyaiḥ śrāvakairavinivartanīyairvā bodhisattvairmahāsatvairdṛṣṭisaṁpannairvā pudgalairapratyudāvartanīyaiḥ | teṣāmapi tāvacchāradvatīputra dṛṣṭisaṁpannānāmeṣu dharmeṣu caritānāṁ saṁśayaḥ syāt | niḥsaṁśayaḥ śāradvatīputra kāyasākṣī ca bodhisattvaśca pratilabdhakṣāntikaḥ | abhūmireṣu śāradvatīputra dharmeṣu bālapṛthagjanānām | nāyaṁ śāradvatīputra prajñāpāramitānirdeśo hīnādhimuktikānāṁ sattvānāṁ hastaṁ gamiṣyati | pariśuddhakuśalamūlasamanvāgatāste śāradvatīputra sattvā bhaviṣyanti bahubuddhaparyupāsitāḥ, yeṣāmayaṁ prajñāpāramitānirdeśo hastaṁ gamiṣyati | avaropitakuśalamūlāste sattvā bhaviṣyanti kalyāṇāśayāḥ, kṛtādhikārā buddheṣu bhagavatsu bodhāyāvaropitabuddhabījā buddhayānasamārūḍhā buddhānāṁ bhagavatāmāsannasthāyino yoniśaḥ praśnapṛcchakāḥ, yeṣāmayaṁ prajñāpāramitānirdeśo hastaṁ gamiṣyati | āsannāste kṣāntipratilambhasya, kṣāntipratilabdhā vā bhaviṣyanti, yeṣāmayaṁ prajñāpāramitānirdeśo hastaṁ gamiṣyati | ye ca vyākṛtāḥ, te kṣipramanuttarāṁ samyaksaṁbodhimabhisaṁbhotsyante sthāpayitvā praṇidhānavaśāt| ye na vyākṛtāḥ, te kṣipraṁ saṁmukhaṁ vyākaraṇaṁ pratilapsyante, atha ca śāradvatīputra vyākṛtā eva te mantavyāḥ saṁmukhavyākaraṇena | na hi śāradvatīputra aparipakvakuśalamūlānāṁ sattvānāmayaṁ sūtrāntaḥ śrotrapathamapyāgamiṣyati, kimaṅga punaryadetaṁ sūtrāntaṁ pratilabheran vā lekhayeyurvā ārādhayeyurvā uddiśeyurvā dhyāyeran vā, parebhyo vā vistareṇa saṁprakāśayeyuḥ, naitatsthānaṁ vidyate | paripakvakuśalamūlāste śāradvatīputra sattvāḥ, ya imaṁ sūtrāntaṁ śroṣyanti likhiṣyanti vācayiṣyanti svādhyāsyanti | kiṁcāpi śāradvatīputra uttaptakuśalamūlānāṁ sattvānāmayaṁ dharmaparyāyo hastaṁ gamiṣyati | api tu khalu punaḥ śāradvatīputra ārocayāmi te, prativedayāmi te | na tena kulaputreṇa vā kuladuhitrā vā bodhisattvayānīyena vā śrāvakayānīyena vā imān dharmān pratilabhya alpotsukena bhavitavyam, kusīdena vā middhabahulena vā asaṁprajñena vā anupasthitasmṛtinā vā vikṣiptacittena vā āmiṣagṛddhena vā lolena vā mukhareṇa vā tundena vā pragalbhena vā prākṛtendriyeṇa vā | kiṁcāpi śāradvatīputra kuśalamūlāni kṛtāni na visaṁvādayanti | api tu khalu imān dharmān labdhvā bodhisattvena bhūyasyā mātrayā apramādaśca vīryaṁ ca utsāhaśca chandaśca akausīdyaṁ ca saṁvṛtendriyatā ca amukharatā cāsevitavyā, smṛtyupasthāneṣu bāhuśrutyeṣu ca yogaḥ karaṇīyaḥ | ārabdhavīryeṇa caiṣāmevaṁrūpāṇāṁ guṇānāṁ paripūraye vyāyantavyam | naitacchāradvatīputra evaṁrūpāṇāṁ dharmāṇāṁ śravaṇaphalam, yadbodhisattvo vā śrāvakayāniko vā evaṁrūpān dharmān śrutvā pramādamāpadyeta, viśvāsaṁ vā gacchet, chandaṁ vā parihīyeta, vīryaṁ vā hāpayet, śaithilyaṁ vopadarśayet, vyāpādabahulo vā bhavet | naitatsaphalaṁ bhavet, nāpi tena ime evaṁrūpā dharmāḥ śrutā bhaveyuḥ | śrutamapi śāradvatīputra bhūtapratipatteretadadhivacanam, na vipratipatteḥ | na hi śāradvatīputra vipratipannena ayaṁ dharmaḥ śruto bhavati| śrutārthakuśalaiḥ śāradvatīputra yuṣmābhirbhavitavyaṁ pratipattisthitaiḥ | nāsti śāradvatīputra vipratipannānāmānulomikī kṣāntiḥ | pratipattireṣā śāradvatīputra asmin dharme ucyate, yo yathānirdiṣṭeṣu dharmeṣu pratipadyate | kṣāntisaṁpannasya śāradvatīputra pudgalasya pratipattisthitasya na bhūyo'pāyagamanaṁ bhavati, kṣipraṁ caiṣu dharmeṣu samudāgacchati | na avaramātrakeṇa kuśalamūlena viśvāsamāpattavyam | anikṣiptadhureṇāpi viśvāso na kartavyaḥ, yāvadeṣu dharmeṣu pariniṣpatsyata iti | yaḥ śāradvatīputra eṣu dharmeṣu pariniṣpannaḥ śikṣito labdhakṣāntirna bhūyasā apāyagamanasaṁvartanīyaṁ karma kuryāt | na cāsya bhūyaḥ kausīdyaṁ vā hīnabhāgīyaṁ vā bhavet | nāpi tasya pratyudāvartanabhayaṁ bhavet | nāpi śaithilyamāpadyeta | tatkasya hetoḥ ? parijñāto hi śāradvatīputra tena bhavati saṁkleśaśca vyavadānaṁ ca, dṛṣṭaṁ ca tena yathābhūtaṁ bhavati-sarvadharmā viparyāsasamutthitā abhūtā iti | sa evaṁ samyagdarśī kṣāntisaṁpanno bhavati sūrato'mandavān (?) śīlaviśuddhisthita ācāragocaracāritrasaṁvarasaṁpannaḥ | devā api śāradvatīputra tathārūpebhyaḥ spṛhayanti prāgeva manuṣyāḥ | devānāmapi te tathārūpāḥ sattvāḥ spṛhaṇīyā bhavanti prāgeva manuṣyāṇām | devānāmapi te satkārārhā bhavanti prāgeva manuṣyāṇām | devairapi te rakṣaṇīyā bhavanti prāgeva manuṣyaiḥ | devanāgayakṣarākṣasagaruḍagandharvairapi te rakṣaṇīyā bhavanti, teṣāṁ ca rakṣāvaraṇaguptaye samutsukā bhavantīti ||

āryaprajñāpāramitāyāmaupamyaparivarto nāma caturthaḥ ||

5 subhūtiparivartaḥ pañcamaḥ

5 subhūtiparivartaḥ pañcamaḥ |

atha khalvāyuṣmān śāradvatīputra āyuṣmantaṁ subhūtimetadavocat-kimāyuṣman subhūte tūṣṇīṁbhāvenātināmayasi ? kiṁ na pratibhāti te prajñāpāramitāmārabhya ayaṁ śāstā svayaṁ saṁmukhībhūtaḥ, iyaṁ ca parṣad bhājanībhūtā gambhīrāyā dharmadeśanāyāḥ ? śuddheyamāyuṣman subhūte parṣat, ākāṅkṣati ca gambhīraṁ dharmaṁ śrotum ||

evamukte āyuṣmān subhūtirāyuṣmantaṁ śāriputramevamāha-nāhaṁ tamāyuṣman dharmaṁ samanupaśyāmi yaṁ me ārabhya pratibhāyāt-na cāhamāyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitāṁ samanupaśyāmi, na ca bodhisattvaṁ nāpi pratibhānam, nāpi yatpratibhāyāt, nāpi yena pratibhāyāt, nāpi yataḥ pratibhāyāt | evaṁ samanupaśyan nāhamāyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitāṁ bodhisattvānāṁ mahāsattvānāṁ yacca pratibhāyāt, yena ca pratibhāyāt, yataśca pratibhāyāt, yasya ca pratibhāyāt, kimiti nirdekṣyāmi, kiṁ me ārabhya pratibhāsyati | eṣaivātra āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā yo'vyāhāraḥ, anudāhāraḥ, anabhihāraḥ, anabhilāpaḥ | na hi āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā śakyodāhārtuṁ vā, pravyāhartuṁ vā, abhilapituṁ vā | yaivaṁ visarjanā, iyaṁ prajñāpāramitā | na hi āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā atītā vā anāgatā vā pratyutpannā vā | na hi āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā atītalakṣaṇā vā śakyā nirdeṣṭum, anāgatalakṣaṇā vā pratyutpannalakṣaṇā vā | alakṣaṇā avyavahārā eṣā āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā | nāhamāyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitāyā lakṣaṇaṁ samanupaśyāmi, yena lakṣaṇena prajñāpāramitā nirdiśyeta | na hi āyuṣman śāradvatīputra yadrūpasya atītalakṣaṇaṁ vā anāgatalakṣaṇaṁ vā pratyutpannalakṣaṇaṁ vā, sā prajñāpāramitā | nāpi yadvedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāmatītalakṣaṇaṁ vā anāgatalakṣaṇaṁ vā pratyutpannalakṣaṇaṁ vā sā prajñāpāramitā | yacca āyuṣman śāradvatīputra atītānāgatapratyutpannarūpalakṣaṇasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, sā prajñāpāramitā | yā ca atītānāgatapratyutpannānāṁ vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, iyaṁ prajñāpāramitā | yā ca āyuṣman śāradvatīputra atītānāgatapratyutpannasya rūpavedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānalakṣaṇasya tathatā avitathatā ananyatathatā yāvattathatā, sā na śakyā prajñapayituṁ vā udāhartuṁ vā abhilapituṁ vā vākkarmaṇā vā visarjayitum | ya āyuṣman śāradvatīputra evaṁ prajñāpāramitānirdeśamavatarati, sa prajñāpāramitāṁ budhyate | na hi āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā kasyaciddharmasya nirdeśalakṣaṇena pratyupasthitā, na rūpanidarśanalakṣaṇena pratyupasthitā, na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānanirdeśalakṣaṇena pratyupasthitā, na saṁskāranirdeśalakṣaṇena, na pratītyasamutpādanirdeśalakṣaṇena, na nāmarūpalakṣaṇena, nātmalakṣaṇena, na sattvalakṣaṇena, na dharmadhātulakṣaṇena, na saṁyogalakṣaṇena, na visaṁyogalakṣaṇena, na hetulakṣaṇena, na pratyayalakṣaṇena, na duḥkhalakṣaṇena, na sukhalakṣaṇena, na vyavasthānalakṣaṇena nāvyavasthānalakṣaṇena, notpādalakṣaṇena na vyayalakṣaṇena, na saṁkleśalakṣaṇena na vyavadānalakṣaṇena, na prakṛtilakṣaṇena, (na) saṁvṛtilakṣaṇena na paramārthalakṣaṇena, na satyalakṣaṇena na mṛṣālakṣaṇena, na saṁkrāntilakṣaṇena nāvakrāntilakṣaṇena pratyupasthitā | tatkasya hetoḥ ? sarvalakṣaṇavigatā hi āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā | sā na kasyaciddarśanamupaiti-iyaṁ vā prajñāpāramitā, iha vā prajñāpāramitā, anena vā prajñāpāramitā, asya vā prajñāpāramiteti ||

nāhamāyuṣman śāradvatīputra taṁ dharmaṁ samanupaśyāmi yena dharmeṇa prajñāpāramitā nirdiśyeta | na hi āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā kasyaciddharmasya nidarśanamupaiti vā utpaśyati vā | na hi āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā rūpasya nidarśanamupaiti, na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ nidarśanamupaiti, na cakṣuḥśrotraghrāṇajihvākāyamanasāṁ nidarśanamupaiti | nāpi dhātvāyatanānāṁ nidarśanamupaiti, na pratītyasamutpādasya nidarśanamupaiti, nāpi vidyāvimuktyornidarśanamupaiti | yāpi sā āyuṣman śāradvatīputra prajñā lokottarā nirvedhagāminī, tasyā api prajñāpāramitā nidarśanaṁ nopaiti | tadyathā āyuṣman śāradvatīputra dharmo nidarśanaṁ nopaiti kasyaciddharmasya, kathaṁ tasyā eva udāhāranirdeśo bhaviṣyati ? api tu khalu āyuṣman śāradvatīputra ya evaṁ dharmāṇāṁ dharmanayaṁ prajānanti, te prajñāpāramitānirdeśaṁ prajānanti ||

na hi āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā kasyaciddharmasya saṁdarśanena pratyupasthitā, nāpi nidarśanen | na hi āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā rūpasya saṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanen | na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ saṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanena | na nāmarūpasya saṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanena | na saṁkleśasya na vyavadānasya saṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanena | na pratītyasamutpādasya saṁdarśanen pratyupasthitā, na nidarśanena | na viparyāsānāṁ saṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanena | na sattvadhātoḥ, nātmadhātoḥ saṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanena | na pṛthivīdhātoḥ, na aptejovāyudhātoḥ saṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanena| na kāmadhātoḥ, na rūpadhātoḥ, na ārūpyadhātoḥ saṁdarśanena pratyutpasthitā, na nidarśanena | na dānamātsaryaśīladauḥśīlyasaṁdarśanena pratyupasthitā na nidarśanena | na kṣāntivyāpādavīryakausīdyadhyānavikṣepaprajñādauṣprajñyasaṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanena | na smṛtyupasthānasamyakprahāṇarddhipādāpramāṇendriyabalabodhyaṅgavimokṣasamādhisamāpattyabhijñāsaṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanena | na satyamārgaphalasaṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanena | na śrāvakapratyekabuddhabodhisattvabhūmisaṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanena | na śrāvakadharma na pratyekabuddhadharma, na bodhisattvadharma, na buddhadharmasaṁdarśanena pratyupasthitā, na nidarśanena | nāpi kasyaciddharmasya jñānena vā ajñānena vā saṁdarśanena vā nidarśanena vā pratyupasthitā | nāpyanutpādajñānasya vā kṣayajñānasya vā nirodhajñānasya vā saṁdarśanena vā nidarśanena vā pratyupasthitā | nāpi nirvāṇasya saṁdarśanena vā nidarśanena vā pratyupasthitā | tadyathā āyuṣman śāradvatīputra na kasyaciddharmasya saṁdarśanena vā pratyupasthitā nidarśanena vā, kathaṁ tasyā vyavahāraṁ nirdekṣyāmi ? api tu khalu āyuṣman śāradvatīputra ya evaṁ nirdeśamavabudhyate- na prajñāpāramitā kasyaciddharmasya saṁdarśanena vā nidarśanena vā pratyupasthiteti, sa prajñāpāramitāṁ jānīte, prajñāpāramitānirdeśaṁ ca prajānīte | na hi āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā kasyaciddharmasya yogāya vā viyogāya vā pratyupasthitā | tatkasmāddhetoḥ ? na hi āyuṣman śāradvatīputra prajñāpāramitā rūpaṁ saṁyojayati na visaṁyojayati | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni saṁyojayati na visaṁyojayati | na pratītyasamutpādaṁ saṁyojayati na visaṁyojayati | na kāmadhātuṁ na rūpadhātuṁ nārūpyadhātuṁ saṁyojayati na visaṁyojayati | na pṛthivīdhātuṁ nābdhātuṁ na tejodhātuṁ na vāyudhātuṁ saṁyojayati na visaṁyojayati | na sattvadhātuṁ nātmadhātuṁ na dharmadhātuṁ nākāśadhātuṁ saṁyojayati na visaṁyojayati | na dānaṁ na mātsaryaṁ na śīlaṁ na dauḥśīlyaṁ na kṣāntiṁ na vyāpādaṁ na vīryaṁ na kausīdyaṁ na dhyānaṁ na vikṣepaṁ na prajñāṁ na dauṣprajñyaṁ saṁyojayati na visaṁyojayati | na smṛtyupasthānāni na samyakprahāṇāni na ṛddhipādāpramāṇāni nendriyabalabodhyaṅgadhyānavimokṣasamādhisamāpattyabhijñāḥ saṁyojayati na visaṁyojayati | na mārgaṁ na mārgaphalaṁ na duḥkhaṁ na duḥkhasamudayaṁ na nirodhaṁ saṁyojayati na visaṁyojayati | na śrāvakabhūmiṁ na pratyekabuddhabhūmiṁ na bodhisattvabhūmiṁ na buddhabhūmiṁ saṁyojayati na visaṁyojayati | na śrāvakadharmān na pratyekabuddhadharmān na bodhisattvadharmān na buddhadharmān saṁyojayati na visaṁyojayati | nātītānāgatapratyutpannatryadhvasamatāṁ saṁyojayati na visaṁyojayati | nāsaṅgatānutpādajñānaṁ na kṣayajñānaṁ na nirvāṇaṁ saṁyojayati na visaṁyojayati | tadyathā āyuṣman śāradvatīputra dharmo na kasyaciddharmasya saṁyogāya vā visaṁyogāya vā pratyupasthitaḥ, kathaṁ tasya nirdeśo bhaviṣyati ? idamāyuṣman śāradvatīputra arthavaśaṁ saṁpaśyannahamevaṁ vadāmi-nāhaṁ taṁ dharmaṁ samanupaśyāmi yo me dharmaḥ pratibhāyāt, yena me pratibhāyāt, yato me pratibhāyāt, yaṁ me ārabhya pratibhāyāditi ||

āryaprajñāpāramitāyāṁ subhūtiparivartaḥ pañcamaḥ ||

6 caryāparivartaḥ ṣaṣṭhaḥ

6 caryāparivartaḥ ṣaṣṭhaḥ |

atha khalu bhagavān suvikrāntavikrāmiṇaṁ bodhisattvaṁ mahāsattvametadavocat-iha khalu suvikrāntavikrāmin bodhisattvo mahāsattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ caranna kvaciddharme carati | tatkasmāddhetoḥ ? sarvadharmā hi suvikrāntavikrāmin viparyāsasamutthitāḥ, abhūtā asanto mithyā vitathāḥ | tadyathā suvikrāntavikrāmin kasmiṁściddharme carati, viparyāse sa carati | viparyāse caran na bhūte carati | na ca suvikrāntavikrāmin bodhisattvo viparyāsacaryāprabhāvitaḥ, abhūtacaryāprabhāvito vā | nāpi viparyāse vā abhūte vā caran bodhisattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ carati | yaśca viparyāsaḥ, so'bhūtaḥ | na tatra kāciccaryā, tena tatra bodhisattvo na carati | viparyāsa iti suvikrāntavikrāmin vitathaḥ | eṣa bālapṛthagjanairgṛhītaḥ | na tathā yaiste te dharmāḥ | ye ca na tathā yathā gṛhītāḥ, sa ucyate'viparyāso'tra bhūta iti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvo mahāsattvo viparyāse vā abhūte vā carati | bhūtavādīti suvikrāntavikrāmin bodhisattvo'viparyāsacārī | yatra ca bhūtamaviparyāsaḥ, tatra ca na kāciccaryā | tenocyate- acaryā bodhisattvacaryeti | sarvacaryāsamucchinnā hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvacaryā | sā na śakyā ādarśayitum-iyaṁ vā bodhisattvacaryā, anena vā bodhisattvacaryā, iha vā bodhisattvacaryā, ito vā bodhisattvacaryeti | naivaṁ bodhisattvacaryā prabhāvitā | sarvacaryāvinivṛttaye hi bodhisattvā bodhisattvacaryāṁ caranti pṛthagjanacaryāvinivṛttaye śrāvakacaryāvinivṛtaye pratyekabuddhacaryāvinivṛttaye | ye'pi te suvikrāntavikrāmin buddhadharmāḥ, teṣvapi bodhisattvā na caranti nābhiniviśante-ime vā te bodhisattvadharmāḥ, iha vā te bodhisattvadharmāḥ, anena vā te bodhisattvadharmāḥ, asya vā te bodhisattvadharmā iti | evamapi suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na carati | sarvā eṣāṁ suvikrāntavikrāmin vikalpacaryā | na bodhisattvo vikalpe carati nāvikalpe | sarvavikalpaprahīṇā hi bodhisattvacaryā | kalpa iti suvikrāntavikrāmin vikalpanaiṣā sarvadharmāṇām | na hi śakyāḥ sarvadharmāḥ kalpayitum | akalpitā hi sarvadharmāḥ | tadyo dharmaṁ kalpayati, sa vikalpayati | na hi suvikrāntavikrāmin dharmaḥ kalpo vā vikalpo vā | kalpa iti suvikrāntavikrāmin eṣa eko'ntaḥ, vikalpa iti dvitīyo'ntaḥ | na ca suvikrāntavikrāmin bodhisattvo'nte carati, nāpyanante | yo naiva ante na anante carati, sa madhyaṁ na samanupaśyati | madhyamapi suvikrāntavikrāmin samanupaśyan madhye caran anta eva carati | na hi suvikrāntavikrāmin madhyasya kāciccaryā (vā kiṁci)ddarśanaṁ vā(nidarśanaṁ vā) | madhyamiti suvikrāntavikrāmin nāpi āryāṣṭāṅgamārgasyaitadadhivacanam | na ca suvikrāntavikrāmin āryāṣṭāṅgo mārgaḥ kasyaciddharmasyopalambhena pratyupasthitaḥ, nāpi kasyaciddharmasya samanupaśyanatayā ||

api tu yasmin samaye suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na kaṁciddharmaṁ bhāvayati na vibhāvayati, tadā pratiprasrabdhamārga ityucyate | sa sarvadharmān na bhāvayanna vibhāvayan bhāvanāsamatikrānto dharmasamatāmanuprāpnoti, yayā dharmasamatayā mārgasaṁjñāpyasya na pravartate, kutaḥ punarmārgaṁ drakṣyati ? pratiprasrabdhamārga iti suvikrāntavikrāmin arhataḥ kṣīṇāsravasyaitadbhikṣoradhivacanam | tatkasmāddhetoḥ ? vibhāvito hi sa mārgo na bhāvito na vibhāvitaḥ | tenocyate vibhāvita iti | vibhāvanāpi tatra nāsti, tenocyate vibhāvita iti | vigatā tasya bhāvanā, tenocyate vibhāvaneti | sacetkhalu punaḥ suvikrāntavikrāmin bhāvanā syādvibhāvanā vā, sā punarupalabhyate, nāsyā vibhāvanā syāt | vibhāvaneti suvikrāntavikrāmin vigatā asyāṁ bhāvaneti vibhāvanā, bhāvo'syā vigata iti, tenocyate vibhāvaneti, na punaryathocyate | tatkasmāt ? avyāhārā hi vibhāvanā, vigama eṣa vibhāvanā | katamo vigamaḥ ? yato viparyāsasya asamutthānaṁ yadabhūtasyāsamutthānam | na hi suvikrāntavikrāmin viparyāso viparyāsaṁ samutthāpayati | asamutthita eṣa viparyāsaḥ | na hi tatra kiṁcitsamutthānam | yadi tatra kiṁcitsamutthānamabhaviṣyat, nocyeta | yasmādabhūtasamutthitaḥ, tasmāducyate viparyāsa iti | aviparyāstā hi suvikrāntavikrāmin sarvadharmā bodhisattvenānubuddhāḥ | tatkasmāddhetoḥ ? jñāto hi tena viparyāso'bhūta iti | na viparyāse viparyāsaḥ saṁvidyate | yena viparyāso'bhūto jñātaḥ, na viparyāse viparyāsaḥ saṁvidyate, tena aviparyastāḥ sarvadharmāḥ samanubuddhāḥ | yaśca aviparyāsasyānubodhaḥ, na tatra bhūyo viparyāsaḥ | yatra (na) kaścidviparyāsaḥ, tatra na kāciccaryā | sarvā hi suvikrāntavikrāmin caryā sā caryāsamutthānā | caryāvikalpādviparyāsaḥ | bodhisattvastu caryāyāṁ na vikalpayati | tena sārdhamaviparyāsaḥ sthita ityucyate | yaśca aviparyastaḥ, sa na kvacidbhūyaścarati | tenocyate acaryā bodhisattvacareti | acaryeti suvikrāntavikrāmin yanna kvaciddharme carati na vicarati na caryālakṣaṇaṁ saṁdarśayati, iyamucyate bodhisattvacaryeti | ya evaṁ carati, sa carati prajñāpāramitāyām ||

na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvo rūpārambaṇe caraṁścarati prajñāpāramitāyām, na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānārambaṇe caraṁścarati prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? sarvārambaṇāni hi tena viviktāni vijñātāni | yaśca vivekaḥ, na tatra kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvaścakṣurārambaṇe caraṁścarati prajñāpāramitāyām, na śrotraghrāṇajihvākāyamanaārambaṇe caraṁścarati prajñāpāramitāyām | tatkasmāddheto? sarvārambaṇāni hi tena abhūtāni jñātāni | yaśca sarvārambaṇāni abhūtānīti jānāti, nāsau kvaciccarati | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvo rūpaśabdagandharasaspraṣṭavyadharmārambaṇe caraṁścarati prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? sarvārambaṇāni hi tena viparyāsasamutthitāni jñātāni | yaśca viparyāsaḥ, so'bhūtaḥ parijñātaḥ | yena viparyāsaḥ abhūtaḥ parijñātaḥ, sa na kasmiṁścidārambaṇe carati | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvo nāmarūpārambaṇe caraṁścarati prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? sarvārambaṇāni hi tena anārambaṇānītyanubuddhāni | yena ca sarvārambaṇāni anārambaṇānītyanubuddhāni, sa na kvacidārambaṇe carati | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhi(sattvā mahāsattvāḥ) sattvārambaṇe (ca ātmārambaṇe) ca carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? parijñātā hi taiḥ sattvasaṁjñā ca ātmasaṁjñā ca-abhūtaiṣā sattvasaṁjñā ca ātmasaṁjñā ceti | yaiśca abhūtā sattvasaṁjñā ca ātmasaṁjñā ca jñātā, na te kasyāṁciccaryāyāṁ caranti | ye na kasyāciccaryāyāṁ caranti, tena ca caryā apagatā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | ye na suvikrāntavikrāmin bodhisattvā jīvasaṁjñāyāṁ vā poṣapuruṣapudgalamanujamānavotthāpakasamutthāpakakārakakārayitṛvedakavedayitṛsaṁjñāyāṁ jñātṛjñāpakasaṁjñāyāṁ carantaḥ prajñāpāramitāyāṁ caranti | tatkasmāddhetoḥ ? vibhāvitā hi taiḥ sarvasaṁjñāḥ | yaiśca vibhāvitāḥ sarvasaṁjñāḥ, na te bhūyaḥ kasyāṁcitsaṁjñāyāṁ caranti | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvā viparyāsairvā dṛṣṭigatairvā nīvaraṇairvā carantaścaranti prajñāpāramitāyām | nāpi viparyāsadṛṣṭigatanīvaraṇārambaṇeṣu carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? parijñātāni hi tairviparyāsadṛṣṭigatanīvaraṇārambaṇāni | yā ca parijñā, sā acaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvāḥ pratītyasamutpādārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? parijñāto hi taiḥ pratītyasamutpādaḥ, parijñātaṁ pratītyasamutpādasyārambaṇam | yā ca parijñā pratītyasamutpādasya pratītyasamutpādārambaṇasya ca, tatra na kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvāḥ kāmadhātvārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | na rūpārūpyadhātvārambaṇe vā carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? vibhāvitāni hi taiḥ kāmadhāturūpadhātvārūpyadhātvārambaṇāni | yā ca kāmadhāturūpadhātvārūpyadhātvārambaṇavibhāvanā, na tasyāḥ kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvā dānamātsaryaśīladauḥśīlyārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasya hetoḥ ? parijñātaṁ hi tairdānamātsaryaśīladauḥśīlyārambaṇam | yā ca parijñā dānamātsaryaśīladauḥśīlyārambaṇasya, tasyāṁ na kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvāḥ kṣāntivyāpādavīryakausīdyadhyānavikṣepaprajñādauṣprajñyārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? parijñātāni hi taiḥ sarvārambaṇāni | yā ca parijñā sarvārambaṇānām, tatra na kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvā aviparyāsasamyakprahāṇasmṛtyupasthānāpramāṇārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? sarvārambaṇāni hi tairvaśikāni jñātāni | yā ca vaśikā ārambaṇaparijñā, tasyā na kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvā indriyabalabodhyaṅgadhyānasamādhisamāpattyārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? vibhāvitāni hi tairindriyabalabodhyaṅgadhyānasamādhisamāpattyārambaṇāni | yā ca vibhāvanā, tasyā na kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvā duḥkhasamudayanirodhamārgārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? vibhāvitāni hi tairduḥkhasamudayanirodhamārgārambaṇāni | yā ca vibhāvanā, na tasyāṁ kācidbhāvanā, na ca tasyāṁ bhūyaḥ kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvā vidyāvimuktyārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? vibhāvitaṁ hi tairvidyāvimuktyārambaṇam | yā ca vibhāvanā, na tatra kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvā anutpādārambaṇe vā kṣayārambaṇe vā anabhisaṁskārārambaṇe vā carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? vibhāvitaṁ hi tairanutpādakṣayānabhisaṁskārārambaṇam | yā ca vibhāvanā, na tatra kācidbhūyaścaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvāḥ pṛthivyaptejovāyvākāśārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? vibhāvitāni hi taiḥ pṛthivyaptejovāyvākāśārambaṇāni | yā ca vibhāvanā, na tatra kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvāḥ śrāvakapratyekabuddhabhūmyārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? vibhāvitāni hi taiḥ śrāvakapratyekabuddhabhūmyārambaṇāni | yā ca vibhāvanā, na tatra kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvāḥ śrāvakapratyekabuddhadharmārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? vibhāvitāni hi taiḥ śrāvakapratyekabuddhadharmārambaṇāni | yā ca vibhāvanā, na tatra kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin nirvāṇārambaṇe bodhisattvāścarantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? parijñātaṁ hi tairbhavati nirvāṇārambaṇam | yā ca parijñā, na tatra kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvā lakṣaṇapariśuddhyārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām, na buddhakṣetrapariśuddhyārambaṇe carantaḥ, na śrāvakasaṁpadārambaṇe carantaḥ, na bodhisattvasaṁpadārambaṇe carantaścaranti prajñāpāramitāyām | tatkasmāddhetoḥ ? vibhāvitāni hi tairlakṣaṇapariśuddhyārambaṇam, buddhakṣetrapariśuddhyārambaṇam, śrāvakasaṁpadārambaṇam, bodhisattvasaṁpadārambaṇam | yā ca vibhāvanā, na tatra kāciccaryā | tenocyate acaryā bodhisattvacaryeti | evaṁ carantaḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvāścaranti prajñāpāramitāyām | iyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitāyāṁ carataḥ sarvārambaṇapari(jñā)caryā, sarvārambaṇavibhāvanācaryā yaduta prajñāpāramitācaryā ||

evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo rūpārambaṇapariśuddhāvapi na carati | evaṁ vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānārambaṇapariśuddhāvapi na carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena rūpārambaṇaṁ parijñātam | evaṁ vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānārambaṇaṁ parijñātam | yā evaṁ caryā, iyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na cakṣurārambaṇaviśuddhau carati, na śrotraghrāṇajihvākāyamanaārambaṇaviśuddhau carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena yāvanmanaārambaṇaṁ parijñātam | yā evaṁ caryā, iyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na rūpaśabdagandharasaspraṣṭavyadharmārambaṇaviśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena yāvaddharmārambaṇaṁ parijñātam | yā evaṁ caryā, iyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na nāmarūpārambaṇaviśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena nāmarūpārambaṇaṁ parijñātam | yā evaṁ caryā, iyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo nātmasattvārambaṇaviśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? parijñātā hi tena ātmasattvārambaṇaprakṛtiparijñā | yā evaṁ caryā, iyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na jīvabhavapudgalakārakakārayitrutthāpakasamutthāpakavedakavedayitṛdraṣṭrārambaṇapariśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena jīvabhavapudgalakārakakārayitrutthāpakasamutthāpakavedakavedayitṛdraṣṭrārambaṇaṁ parijñātam | yā evaṁ caryā, bodhisattvasyeyaṁ prajñāpāramitācaryā | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na viparyāsadṛṣṭigatārambaṇapariśuddhāvapi carati | tatkasya hetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena viparyāsadṛṣṭigatārambaṇaṁ parijñātam | yā evaṁ caryā, iyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na nīvaraṇārambaṇaviśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi nīvaraṇārambaṇaṁ parijñātam | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na pratītyasamutpādārambaṇaviśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena pratītyasamutpādārambaṇaṁ parijñātam | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na kāmadhāturūpadhātvārūpyadhātvārambaṇaviśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena kāmadhāturūpadhātvārūpyadhātvārambaṇaṁ parijñātam | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na dānamātsaryaśīladauḥśīlyārambaṇaviśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena dānamātsaryaśīladauḥśīlyārambaṇaṁ parijñātam | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na kṣāntivyāpādavīryakausīdyadhyānavikṣepaprajñādauṣprajñyārambaṇaviśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena kṣāntivyāpādavīryakausīdyadhyānavikṣepaprajñādauṣprajñyārambaṇaṁ parijñātam | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo nātītānāgatapratyutpannārambaṇaviśuddhapi carati| tatkasmāddhetoḥ? prakṛtipariśuddhāni hi tena atītānāgatapratyutpannārambaṇāni parijñātāni | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo nāsaṅgāvaraṇaviśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena asaṅgārambaṇaṁ parijñātam | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo nābhijñārambaṇaviśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tenābhijñārambaṇaṁ parijñātam | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na sarvajñatārambaṇaviśuddhāvapi carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhaṁ hi tena sarvajñatārambaṇaṁ parijñātam | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaścarati prajñāpāramitāyām, yanna kasyāṁcidārambaṇaviśuddhau carati | tatkasmāddhetoḥ ? prakṛtipariśuddhatvātsarvārambaṇānām | iyaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya mahāsattvasya sarvārambaṇaprakṛtipariśuddhiḥ prajñāpāramitāyāṁ carataḥ ||

evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ idaṁ rūpamiti na samanupaśyati, anena rūpamiti na samanupaśyati, asya rūpamiti na samanupaśyati, asmādrūpamiti na samanupaśyati | sa evaṁ rūpamasamanupaśyan na rūpamutkṣipati na nikṣipati, na rūpamutpādayati na nirodhayati, na rūpe carati na vicarati, na rūpārambaṇe carati na vicarati | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaścarati prajñāpāramitāyām | evamime vedanāsaṁjñāsaṁskārāḥ, idaṁ vijñānamiti na samanupaśyati, anena vijñānamiti na samanupaśyati, asya vijñānamiti na samanupaśyati, asmādvijñānamiti na samanupaśyati | sa evaṁ vijñānamasamanupaśyan na vijñānamutkṣipati na nikṣipati, na vijñānamutpādayati na nirodhayati, na vijñāne carati na vicarati, na vijñānārambaṇe carati na vicarati | evaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvaścarati prajñāpāramitāyām ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin evaṁ caran bodhisattvo na rūpamatītamiti carati, na rūpamanāgatamiti carati, na rūpaṁ pratyutpannamiti carati | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskārāḥ | na vijñānamatītamiti carati, na anāgatam, na pratyutpannam ||

na rūpamātmeti carati, na rūpamātmīyamiti carati | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskārāḥ | na vijñānamātmeti carati, na vijñānamātmīyamiti carati | na rūpaṁ duḥkhamiti carati | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskārāḥ | na vijñānaṁ duḥkhamiti carati | na rūpaṁ mama nānyeṣāmiti carati | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskārāḥ | na vijñānaṁ mama nānyeṣāmiti carati | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaścarati prajñāpāramitāyām ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ caran na rūpasamudaye carati, na rūpanirodhe carati, na rūpaṁ gambhīramiti carati, na rūpamuttānamiti carati, na rūpaṁ śūnyamiti carati, na rūpamaśūnyamiti carati, na rūpaṁ nimittamiti carati, na rūpamanimittamiti carati, na rūpaṁ praṇihitamiti carati, rūpamapraṇihitamiti carati, na rūpamabhisaṁskāramiti carati, na rūpamanabhisasṁkāramiti carati | evaṁ vedanāsaṁjñāsaṁskārāḥ | na vijñānasamudaye carati, na vijñānanirodhe carati, na vijñānaṁ gambhīramiti carati, na vijñānamuttānamiti carati, na vijñānaṁ śūnyamiti carati, na vijñānamaśūnyamiti carati, na vijñānaṁ nimittamiti carati, na vijñānamanimittamiti carati, na vijñānaṁ praṇihitamiti carati, na vijñānapraṇihitamiti carati, na vijñānamabhisaṁskāramiti carati, na vijñānamabhisaṁskāramiti carati | tatkasmāddhetoḥ ? sarvāṇyetāni suvikrāntavikrāmin manyitāni spanditāni prapañcitāni tṛṣṇāgatāni | ahaṁ carāmīti spanditametat, iha carāmīti prapañcitametat, anena carāmīti tṛṣṇāgatametat, asmiṁścarāmīti manyitametat | tatra suvikrāntavikrāmin bodhisattvāḥ sarvāṇyetāni manyitaspanditaprapañcitāni tṛṣṇāgatāni jñātvā sarvājñānasamuddhātān na kaṁciddharmaṁ manyante, amanyamānā na kvaciccaranti, na kvacidālīyante | te anālayā asaṁyogā avisaṁyogā na kvacidutthāpayanti, na samutthāpayanti | ayaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya sarvamanyanāsamuddhātaḥ prajñāpāramitāyāṁ carataḥ ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ evaṁ prajñāpāramitāyaṁ caran na rūpaṁ nityaṁ nānityamiti carati, na rūpaṁ śūnyaṁ nāśūnyamiti carati, na rūpaṁ māyopamamiti carati, na rūpaṁ svapnopamamiti carati, na rūpaṁ pratibhāsopamamiti carati, na rūpaṁ pratiśrutkopamamiti carati | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | na vijñānaṁ nityaṁ nānityamiti carati, na vijñānaṁ śūnyaṁ nāśūnyamiti carati, na vijñānaṁ māyopamamiti carati, na vijñānaṁ svapnopamamiti carati, na vijñānaṁ pratibhāsopamamiti carati, na vijñānaṁ pratiśrutkopamamiti carati | tatkasya hetoḥ ? sarvāṇyetāni suvikrāntavikrāmin vitarkitāni vicaritāni caritavicaritāni | tatra suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ etāni sarvāṇi vitarkitāni vicaritāni caritavicaritāni jñātvā sarvacaryāsamuddhātāya sarvacaryāparijñāyai prajñāpāramitāyāṁ carati | ayaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya sarvacaryānirdeśaḥ ||

evamukte suvikrāntavikrāmī bodhisattvo bhagavantometadavocat-acintyeyaṁ bhagavan bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | bhagavānāha-evametat suvikrāntavikrāmin | rūpācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | evaṁ vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | nāmarūpācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | pratītyasamutpādācintyatayā saṁkleśācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | karmavipākācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | sārācintyatayā acintyeyaṁ bodhi(sattva)sya prajñāpāramitācaryā | viparyāsācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā, dṛṣṭigatācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | kāmadhātvacintyatayā, rūpadhātvacintyatayā, ārūpyadhātvacintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | ātmācintyatayā, sattvācintyatayā, dānācintyatayā, mātsaryācintyatayā, śīlācintyatayā, dauḥśīlyācintyatayā, kṣāntyacintyatayā, vyāpādācintyatayā, vīryācintyatayā, kausīdyācintyatayā, dhyānācintyatayā vikṣepācintyatayā, prajñācintyatayā, dauṣprajñyācintyatayā acintyā bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | rāgadveṣamohācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | smṛtyupasthānācintyatayā samyakprahāṇāviparyāsarddhipādācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | indriyabalabodhyaṅgasamādhisamāpattyacintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | gatyacintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | duḥkhasamudayanirodhamārgācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | vidyāvimuktyacintyatayā, kṣayajñānānutpādajñānābhisaṁskārajñānācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | śrāvakabhūmipratyekabuddhabhūmyacintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | śrāvakapratyekabuddhadharmācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā| abhijñācintyatayā, atītānāgatapratyutpannajñānācintyatayā acintyā bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | asaṅgajñānācintyatayā, nirvāṇācintyatayā, buddhadharmācintyatayā acintyeyaṁ bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā | tatkasmāddhetoḥ ? na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya prajñāpāramitācaryā cittajanikā, tenocyate acintyeti ||

cittasyotpāda iti suvikrāntavikrāmin viparyāsa eṣaḥ | cittaṁ cittajamiti suvikrāntavikrāmiṁścetasaḥ pratiṣedha eṣaḥ | na hi suvikrāntavikrāmin yā cittasya prakṛtiḥ sā utpadyate jā jāyate vā | viparyāsasaṁprayuktaṁ suvikrāntavikrāmiṁścittamutpadyate | tatra cittamapi vivṛtam, yena viparyāsenotpadyate tadati vivṛtam | na punaḥ suvikrāntavikrāmin bālapṛthagjanā jānanti vivṛtaṁ cittamiti | yatrāpyutpadyeta tadapi vivṛtam, yenāpyutpadyeta tadapi vivṛtamiti | te cittavivekamajānantaḥ, ārambaṇavivekamajānantaḥ abhiniviśante - ahaṁ cittam, mama cittam, asya cittam, asmāccittamiti | te cittamabhiniviśya kuśalamiti vā abhiniviśante, akuśalamiti vā abhiniviśante | sukhamiti vā abhiniviśante, duḥkhamiti vā abhiniviśante | uccheda ityabhiniviśante, śāścata ityabhiniviśante, dṛṣṭigata ityabhiniviśante, nīvaraṇa ityabhiniviniśante | dānamātsaryaśīladauḥśīlyamityabhiniviśante | dharmadhātukāmadhāturūpadhātvārūpyadhātumityabhiniviniśante, pratītyasamutpādamityabhiniviśante, nāmarūpamityabhiniviśante, rāgadveṣamohamityabhiniviśante | īrṣyāmātsaryamityabhiniviśante | asmimānamityabhiniviśante | duḥkhamityabhiniviśante | samudayamityabhiniviśante | nirodhamityabhiniviśante | mārgamityabhiniviśante | smṛtyupasthānamityabhiniviśante | samyakprahāṇāviparyāsarddhipādendriyabalabodhyaṅgānītyabhiniviśante | dhyānavimokṣasamādhisamāpattīnapyabhiniviśante | anutpādakṣayānabhisaṁskāramityabhiniviśante | śrāvakapratyekabuddhabhūmimabhiniviśante | śrāvakapratyekabuddhadharmānapyabhiniviśante | mārgamityabhiniviśante | abhijñāmapyabhiniviśante | nirvāṇamapyabhiniviśante | buddhajñānamapyabhiniviśante | lakṣaṇānyapyabhiniviśante | pratyekabuddhasaṁpadamapyabhiniviśante | bodhisattvasaṁpadamapyabhiniviśante ||

tatra suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ imānevaṁrūpānabhiniveśān sattvānāṁ viparyāsacittajān samanupaśyan na kvacidviparyāse cittamutpādayati | tatkasmāddhetoḥ ? cittāpagatā hi prajñāpāramitā | yā ca cittasya prakṛtiprabhāsvaratā prakṛtipariśuddhatā, tatra na kāciccittasyotpattiḥ | ārambaṇe sati suvikrāntavikrāmin bālapṛthagjanāścittamutpādayanti | tatra bodhisattvo'pyārambaṇaṁ prajānannapi cittasyotpattiṁ prajānāti - kutaścittamutpadyate ? sa evaṁ pratyavekṣate-prakṛtiprabhāsvaramidaṁ cittam | tasyaivaṁ bhavati-ārambaṇaṁ pratītya cittamutpadyate iti | sa ārambaṇaṁ parijñāya na cittamutpādayati nāpi nirodhayati | tasya taccittaṁ prabhāsvaraṁ bhavati asaṁkliṣṭaṁ kamanīyaṁ pariśuddham | sa cittānutpādasthito na kaṁciddharmamutpādayati na nirodhayati | iyaṁ suvikrāntavikrāmin cittānutpādaparijñā prajñāpāramitāyāṁ carataḥ | ya evaṁ carati bodhisattvaḥ, sa prajñāpāramitāyāṁ carati | tasyaivaṁ carato naivaṁ bhavati-ahaṁ carāmi prajñāpāramitāyām, asyāṁ carāmi prajñāpāramitāyām, anena carāmi prajñāpāramitāyām, asmāccarāmi prajñāpāramitāyāmiti | sacetpunaḥ saṁjānīte-iyaṁ prajñāpāramitā, anena prajñāpāramitā, asya vā prajñāpāramiteti, na carati prajñāpāramitāyām | atha tāmapi prajñāpāramitāṁ na samanupaśyati nopalabhate-ahaṁ carāmi prajñāpāramitāyāmiti na carati, carati prajñāpāramitāyām ||

evamukte suvikrāntavikrāmī bodhisattvo mahāsattvo bhagavantametadavocat-anuttareyaṁ caryā bhagavan bodhisattvasya yaduta prajñāpāramitācaryā | prabhāsvareyaṁ bhagavan bodhisattvasya caryā yaduta prajñāpāramitācaryā | niruttareyaṁ bhagavan bodhisattvasya caryā yaduta prajñāpāramitācaryā | atyadbhuteyaṁ bhagavan bodhisattvasya caryā yaduta prajñāpāramitācaryā | anavakrānteyaṁ bhagavan bodhisattvasya caryā māreṇa vā māraparṣadbhirvā anyairvā punaḥ kaiścinnimittacaritairupalambhacaritairātmadṛṣṭibhiḥ sattvadṛṣṭibhirjīvadṛṣṭibhiḥ pudgaladṛṣṭibhirbhavadṛṣṭibhirvibhavadṛṣṭibhirucchedadṛṣṭibhiḥ śāścatadṛṣṭibhiḥ satkāyadṛṣṭibhiḥ skandhadṛṣṭibhirdhātudṛṣṭibhirāyatanadṛṣṭibhirbuddhadṛṣṭibhirdharmadṛṣṭibhiḥ saṁghadṛṣṭibhirnirvāṇadṛṣṭibhiḥ prāptasaṁprajñairvā adhimānikairvā rāgadveṣamohacaritairvā viparyāsacaritairvā utpathonmārgaprasthitairvā anākramaṇīyā | sarvalokābhyudayacaryeyaṁ bhagavan bodhisattvasya caryā yaduta prajñāpāramitācaryā ||

evamukte bhagavān suvikrāntavikrāmiṇaṁ bodhisattvaṁ mahāsattvametadavocat-evametat suvikrāntavikrāmin, evametat | anavakrāntacaryeyaṁ bodhisattvasya māreṇa vā mārakāyikairvā devaputrairmāraparṣadā vā, antaśo nirvāṇadṛṣṭikairapi nirvāṇābhiniviṣṭairvā anākramaṇīyā sarvabālapṛthagjanairvā | yā bodhisattvānāmiyaṁ suvikrāntavikrāmiṁścaryā, neyaṁ caryā bālapṛthagjanānām | nāpīyaṁ caryā śaikṣāśaikṣāṇāṁ śrāvakayānīyānām, nāpi pratyekabuddhayānīyānām | sacet suvikrāntavikrāmin iyaṁ caryā śrāvakayānīyānāṁ vā pratyekabuddhayānīyānāṁ vā abhaviṣyat, na teṣāṁ kaścidvyavahāro'bhaviṣyat-śrāvakayānīyā vā pratyekabuddhayānīyā veti | bodhisattvā evābhaviṣyan, te'pi tathāgatā vā caturvaiśāradyaprāptā abhaviṣyan | yasmāttarhi suvikrāntavikrāmin na śrāvakayānīyānāṁ va pratyekabuddhayānīyānāmiyaṁ caryā, tasmātte na bodhisattvā iti saṁkhyāṁ gacchanti, na ca tathāgatā bhavanti caturvaiśāradyaprāptāḥ | vaiśāradyabhūmiriyaṁ suvikrāntavikrāmin dharme, neyaṁ prajñāpāramitācaryā | evaṁ carantaḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvāḥ kṣipraṁ caturvaiśāradyatāmanuprāpnuvanti, anabhisaṁbuddhā eva yāvadanuttarāṁ samyaksaṁbodhiṁ praṇidhānavaśena ca buddhānāṁ ca bhagavatāmadhiṣṭhānavaśena | na hi suvikrāntavikrāmin śrāvakayānikānāṁ vā pratyekabuddhayānikānāṁ vā caturvaiśāradyaṁ bhavati, nāpi tathāgatasteṣāṁ caturvaiśāradyamadhitiṣṭhati | bodhisattvabhūmireṣā suvikrāntavikrāmin yasyāṁ caturvaiśāradyamanuprāpyate praṇidhānavaśena | tatkasmāddhetoḥ ? prajñāpāramitāyāṁ suvikrāntavikrāmiṁścaranto bodhisattvāḥ catasraḥ pratisaṁvido'nuprāpnuvanti | katamāścatasraḥ ? yaduta arthapratisaṁvidaṁ dharmapratisaṁvidaṁ niruktipratisaṁvidaṁ pratibhānapratisaṁvidam | ābhiścatasṛbhiḥ pratisaṁvidbhiḥ samanvāgatā anabhisaṁbuddhā eva praṇidhānavaśena vaiśāradyāni pratigṛhṇanti | tathāgatā api tān kuśalamūlasamanvāgatāniti viditvā prajñāpāramitābhūmyanuprāptāniti viditvā adhitiṣṭhanti caturvaiśāradyena | tasmāttarhi suvikrāntavikrāmin bodhisattvena catasraḥ pratisaṁvido'nuprāptukāmena kṣipraṁ caturvaiśāradyakuśalena bhavitukāmena prajñāpāramitāyāṁ śikṣitavyaṁ caritavyam ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ caran sarvadharmāṇāṁ hetuṁ ca samudayaṁ ca astaṁgamaṁ ca nirodhaṁ ca pravidhyati na kaṁciddharmam, yatprajñāpāramitāyāṁ na yojayati | sarvadharmāṇāṁ hetusamudayanirodhamārgalakṣaṇaṁ prajānāti | teṣāṁ hetusamudayanirodhamārgalakṣaṇaṁ prajānan na rūpaṁ prabhāvayati na vibhāvayati | evaṁ vedanāsaṁjñāsaṁskārān | na vijñānaṁ bhāvayati na vibhāvayati | na nāmarūpaṁ bhāvayati na vibhāvayati | na saṁkleśavyavadānaṁ bhāvayati na vibhāvayati | na viparyāsadṛṣṭigatanīvaraṇāni bhāvayati na vibhāvayati| na rāgadveṣamohān bhāvayati na vibhāvayati | na kāmadhātuṁ na rūpadhātuṁ nārūpyadhātuṁ bhāvayati na vibhāvayati | na sattvadhātuṁ nātmadhātuṁ bhāvayati na vibhāvayati | nocchedadṛṣṭiṁ na śāśvatadṛṣṭiṁ bhāvayati na vibhāvayati | na dānamātsaryaṁ bhāvayati na vibhāvayati | na śīladauḥśīlyaṁ bhāvayati na vibhāvayati | na kṣāntivyāpādaṁ bhāvayati na vibhāvayati | va vīryakausīdyaṁ na dhyānavikṣepaṁ na prajñādauṣprajñyaṁ bhāvayati na vibhāvayati | na smṛtyupasthānasamyakprahāṇāviparyāsarddhipādāpramāṇāni bhāvayati na vibhāvayati | nendriyabalabodhyaṅgasamādhisamāpattīrbhāvayati na vibhāvayati | na pratītyasamutpādaṁ bhāvayati na vibhāvayati | na duḥkhasamudayanirodhamārgān bhāvayati na vibhāvayati | nānutpādajñānaṁ na kṣayajñānaṁ nābhisaṁskārajñānaṁ bhāvayati na vibhāvayati | na pṛthagjanabhūmiṁ bhāvayati na vibhāvayati | na śrāvakabhūmiṁ na pratyekabuddhabhūmiṁ bhāvayati na vibhāvayati | na pṛthagjanadharmān na śrāvakadharmān na pratyekabuddhadharmān (na bodhisattvadharmabuddhadharmān) bhāvayati na vibhāvayati | na śamathaṁ na vidarśanāṁ bhāvayati na vibhāvayati | na nirvāṇaṁ bhāvayati na vibhāvayati | nātītānāgatapratyutpannajñānadarśanaṁ bhāvayati na vibhāvayati | na saṅgatāṁ bhāvayati na vibhāvayati | nāsaṅgatāṁ bhāvayati na vibhāvayati | na buddhajñānaṁ bhāvayati na vibhāvayati | na buddhavaiśāradyāni bhāvayati na vibhāvayati | tatkasmāddhetoḥ ? abhāvyāni hi suvikrāntavikrāmin rūpavedanāsajñāsaṁskāravijñānāni | abhāvyāni nāmarūpaviparyāsadṛṣṭigatasmṛtyupasthānasamyakprahāṇarddhipādāviparyāsāpramāṇendriyabala-bodhyaṅgasamādhisamāpattyabhijñākṣayajñānābhisaṁskārajñānāni | abhāvyā pṛthagjanabhūmiḥ, abhāvyāḥ śrāvakapratyekabuddhabodhisattvabhūmayaḥ, abhāvyāḥ pṛthagjanaśrāvakapratyekabuddhadharmāḥ, abhāvyaṁ nirvāṇam, abhāvyamatītānāgatapratyutpannajñānadarśanam, abhāvyamasaṅgajñānadarśanam, abhāvyamanāsaṅgajñānadarśanam, abhāvyaṁ samyaksaṁbuddhajñānam | tatkasmāddhetoḥ ? na hi suvikrāntavikrāmin kācidasti bhāvapariniṣpattiḥ | abhūtā hyete sarva eva vyavahārāḥ | nātra kaścitsvabhāvaḥ | abhāvasvabhāvā hi suvikrāntavikrāmin sarvadharmāḥ, abhūtā asaṁbhūtāḥ | tatkasmāddhetoḥ ? yo hi viparyāsaḥ so'bhūtaḥ | viparyāsasamutthitāḥ sarvadharmāḥ | yo hi viparyāsaḥ, so'bhāvaḥ | bhāvāpagatā hi suvikrāntavikrāmin sarvadharmāḥ | bhāvo nopalabhyate'svabhāvatvāt | abhāva iti suvikrāntavikrāmin abhūtaḥ | so'saṁbhūtaḥ, tenocyate abhāva iti | asatparidīpanaiṣā suvikrāntavikrāmin abhāva iti | yaśca abhāva, tatra na bhāvanā na vibhāvanā | viparyāsasamutthitatayā hi suvikrāntavikrāmin sattvā bhāvayanti ca vibhāvayanti ca | na tatra kiṁcidbhāvyam | tatkasmāddhetoḥ ? abhāvasvabhāvā hi suvikrāntavikrāmin sarvadharmāḥ, bhāvāpagatā vastvasattvāt | na tatra kiṁcidbhāvyam | yasmin samaye suvikrāntavikrāmin bodhisattva evaṁ dharmeṣu dharmānudarśī viharan prajñāpāramitāyāṁ caran na kaṁciddharmaṁ bhāvayati na vibhāvayati, iyamucyate prajñāpāramitābhāvaneti | evaṁ carata evaṁ viharataḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya mahāsattvasya prajñāpāramitābhāvanā paripūriṁ gacchati ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya mahāsattvasya prajñāpāramitāyāṁ carato na rūpasaṁprayoganimittaṁ cittamutpadyate | na vedanā, na saṁjñā, na saṁskāraḥ | na vijñānasaṁprayoganimittaṁ cittamutpadyate | na khilasahagataṁ cittamutpadyate | na vyāpādasahagataṁ cittamutpadyate | na mātsaryasahagataṁ cittamutpadyate | na saṁkleśasahagataṁ cittamutpadyate | na kausīdyasahagataṁ cittamutpadyate | na vikṣepasahagataṁ cittamutpadyate | na dauṣprajñyasahagataṁ cittamutpadyate | na kāmasahagataṁ cittamutpadyate | na rūpārambaṇābhiniveśasahagataṁ cittamutpadyate | nābhidhyāsahagataṁ cittamutpadyate | na paiśunyasahagataṁ cittamutpadyate | na mithyādṛṣṭisahagataṁ cittamutpadyate | na bhogābhiniveśasahagataṁ cittamutpadyate | naiśvaryābhiṣvaṅgasahagataṁ cittamutpadyate | na mahākulopapattyabhiṣvaṅgasahagataṁ cittamutpadyate | na devopapattyabhiṣvaṅgasahagataṁ cittamutpadyate | na kāmadhātvabhiṣvaṅgasahagataṁ cittamutpadyate | na rūpārūpyadhātvabhiṣvaṅgasahagataṁ cittamutpadyate | na śrāvakabhūmau cittamutpadyate | na pratyekabuddhabhūmau cittamutpadyate | na bodhisattvacaryābhiniveśābhiṣvaṅgasahagataṁ cittamutpadyate | nāntaśo nīvaraṇadṛṣṭisahagatamapi cittamutpadyate | so'nayā cittaviśuddhyā samanvāgataḥ sattvān maitryā spharati karuṇayā muditayopekṣayā | sattvasaṁjñā cānena vibhāvitā bhavati, na ca sattvasaṁjñāyāṁ tiṣṭhati, na caināṁścaturo brāhmyān vihārānabhiniviśate, prājñaśca bhavatyupāyakauśalyasamanvāgataḥ | tasyaibhirdharmaiḥ samanvāgatasya prajñāpāramitāyāṁ carataḥ kṣipraṁ prajñāpāramitābhāvanā paripūriṁ gacchati | sa evaṁ prajñāpāramitāṁ bhāvayan na rūpamupaiti, nopādatte | na vedanāṁ na saṁjñāṁ na saṁskārān | na vijñānamupaiti, nopādatte | na viparyāsanīvaraṇadṛṣṭigatānyupaiti, nopādatte | na kāmadhātuṁ na rūpadhātuṁ nārūpyadhātumupaiti, nopādatte | nocchedaśāśvatamupaitī, nopādatte | na pratītyasamutpādamupaiti, nopādatte | na pṛthivyaptejovāyudhātumupaiti, nopādatte | na rāgadveṣamohānupaiti, nopādatte | nā dānamātsaryaśīladauḥśīlyamupaiti, nopādatte | na kṣāntivyāpādavīryakausīdyadhyānavikṣepaprajñādauṣprajñyamupaiti, nopādatte | na smṛtyupasthānasamyakprahāṇāviparyāsāpramāṇarddhipādānupaiti, nopādatte | nendriyabalabodhyaṅgadhyānavimokṣasamāpattīrupaiti, nopādatte | nābhijñāmupaiti, nopādatte | na duḥkhasamudayanirodhamārgānupaiti, nopādatte | nānutpādajñānakṣayajñānābhisaṁskārajñānānyupaiti, nopādatte | nātmadhātuṁ na sattvadhātuṁ na dharmadhātumupaiti nopādatte | na pṛthagjanaśrāvakapratyekabuddhasamyaksaṁbuddhabhūmimupaiti, nopādatte | na pṛthagjanadharmān, na śrāvakadharmān na pratyekabuddhadharmānupaiti, nopādatte | nātītānāgatapratyutpannajñānadarśanamupaiti, nopādatte | nāsaṅgajñānadarśanamupaiti, nopādatte | na buddhajñānabalavaiśāradyānyupaiti, nopādatte | na nīvaraṇānyupaiti, nopādatte | tatkasmāddhetoḥ ? sarvadharmā hi suvikrāntavikrāmin anupagatā anupādattāḥ, na kenacidupagatāḥ | na hi suvikrāntavikrāmin kaściddharma upādātavyo nāpi kenacidupādattaḥ | tatkasmāddhetoḥ ? nātra kiṁcidupādātavyaṁ nopādānīyaṁ vā | tatkasmāddhetoḥ ? asārakā hi suvikrāntavikrāmin sarvadharmā māyopamatayā | vaśitā hi sarvadharmāḥ sārānupalabdhitaḥ | pratibhāsasamā hi sarvadharmā agrāhyatāmupādāya | riktakā hi sarvadharmāḥ svabhāvāsattvāt | phenapiṇḍopamā hi sarvadharmā avimardanakṣamatvāt | budbudopamā hi sarvadharmā utpannabhaṅgavilīnatāmupādāya| marīcyupamā hi sarvadharmā viparyāsasamutthānatāmupādāya | kadalīgarbhopamā hi sarvadharmāḥ sārāsattāmupādāya | udakacandrasadṛśā hi sarvadharmā agrāhyatāmupādāya indrāyudharaṅgasadṛśā hi sarvadharmā asatparikalpanatāmupādāya | nirīhakā hi sarvadharmā asamutthāpanatāmupādāya | riktamuṣṭisamā hi sarvadharmā vaśikasvabhāvalakṣaṇatayā | tatra suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ evaṁ sarvadharmān samanupaśyan na kaṁciddharmamupaiti nopādatte, nādhitiṣṭhati, nādhyavasāya tiṣṭhati | iyaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya sarvadharmaśraddadhānatā anadhiṣṭhānatā anadhyavasānatā anabhiṣvaṅgatā prajñāpāramitāyāṁ carataḥ | evaṁ carataḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya prajñāpāramitābhāvanā paripūriṁ gacchati ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin evaṁ śikṣamāṇo bodhisattvo na rūpe śikṣate, na rūpasamatikramāya śikṣate | na vedanāyāṁ na saṁjñāyāṁ na saṁskāreṣu | na vijñāne śikṣate na vijñānasamatikramāya śikṣate | na rūpotpattau śikṣate, na rūpanirodhe śikṣate | evaṁ na vedanā na saṁjñā na saṁskārāḥ | na vijñānotpattau śikṣate, na vijñānanirodhe śikṣate | na rūpavinayāya śikṣate nāvinayāya | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānavinayāya śikṣate nāvinayāya| na rūpasya saṁkrāntaye śikṣate nāvakrāntaye | na sthitaye śikṣate nāsthitaye | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānānāṁ saṁkrāntaye śikṣate nāvakrāntaye, na sthitaye śikṣate nāsthitaye | evaṁ śikṣamāṇaḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na rūpanityatāyāṁ śikṣate, na rūpasukhatāyāṁ śikṣate, na rūpaduḥkhatāyāṁ śikṣate na rūpaśubhatāyām, na rūpānātmatāyāṁ śikṣate | na vedanāsaṁjñāsaṁskārāḥ, na vijñānanityatāyāṁ śikṣate, na vijñānasukhatāyāṁ śikṣate, na vijñānaduḥkhatāyām, na vijñānaśubhatāyāṁ na vijñānātmatāyāṁ śikṣate| evaṁ śikṣamāṇaḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na rūpātītārambaṇe carati, rūpānāgatārambaṇe carati, na rūpapratyutpannārambaṇe carati | na vedanā, na saṁjñā, na saṁskārāḥ | na vijñānātītārambaṇe carati, nānāgatārambaṇe carati, na pratyutpannārambaṇe carati | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo'tītaṁ śūnyākāreṇa śāntākāreṇa anātmākāreṇa pratyavekṣate-yadatītaṁ tacchūnyam, evaṁ śāntamanātmeti | evamapi [na] carati | anāgataṁ śūnyākāreṇa śāntākāreṇa anātmākāreṇa pratyavekṣate-yadatītaṁ tacchūnyaṁ śāntamanātmeti | evamapi (na) carati | pratyutpannaṁ śūnyākāreṇa śāntākāreṇa anātmākāreṇa pratyavekṣate-yatpratyutpannaṁ tacchūnyaṁ śāntamanātmeti | evamapi (na) carati | atītaṁ śūnyaṁ śāntamanātmanā vā anātmīyena vā anityena vā adhruveṇa vā aśāśvatena vā vipariṇāmadharmiṇā vā, evamapi na carati | anāgataṁ śūnyaṁ śāntamanātmanā vā anātmīyena vā anityena vā adhruveṇa vā aśāśvatena vā vipariṇāmadharmiṇā vā, evamapi na carati | pratyutpannaṁ śūnyaṁ śāntamanātmanā vā anātmīyena vā anityena vā adhruveṇa vā aśāśvatena vā vipariṇāmadharmiṇā veti, evamapi na carati | evaṁ carataḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya prajñāpāramitābhāvanā paripūriṁ gacchati| evaṁ carataḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya māraḥ pāpīyānavatāraṁ na labhate | evaṁ caran sarvamārakarmāṇi budhyate, na ca tairmārakarmabhiḥ saṁhriyate ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin evaṁ caran bodhisattvo na rūpamālambate, na vedanāṁ na saṁjñāṁ na saṁskārān, na vijñānamālambate | na nāmarūpamālambate, na viparyāsadṛṣṭigatamālambate, nātmābhiniveśamālambate, na sattvābhiniveśamālambate, nocchedaśāśvatamālambate, nāntaṁ nānantamālambate | na rūpaśabdagandharasasparśadharmānālambate | na kāmadhātuṁ na rūpadhātuṁ nārūpyadhātumālambate | na pratītyasamutpādamālambate | na pṛthivyaptejovāyvākāśadhātūnālambate | na satyaṁ na mṛṣāṁ ālambate | na saṁyogaṁ na visaṁyogamālambate | na rāgadveṣamohānālambate | na rāgadveṣamohaprahāṇamālambate| na dānamātsaryaśīladauḥśīlyamālambate | na kṣāntivyāpādamālambate | na vīryakausīdyamālambate | na dhyānavikṣepamālambate | na prajñādauṣprajñyamālambate | na smṛtyupasthānasamyakprahāṇarddhipādāviparyāsānālambate | nendriyabalabodhyaṅgasamādhisamāpattīrālambate | na maitrīkaruṇāmuditopekṣā ālambate | nānutpādajñānakṣayajñānābhisaṁskārajñānānyālambate | na pṛthagjanaśrāvakapratyekabuddhabhūmīrālambate | na pṛthagjanaśrāvakapratyekabuddhadharmānālambate | na duḥkhasamudayanirodhamārgānālambate | nābhijñājñānadarśanamālambate | na vimuktimālambate | na vimuktijñānadarśanamālambate | na nirvāṇamālambate | nātītānāgatapratyutpanna(jñānadarśana)mālambate | nāsaṅgajñānamālambate | na buddhajñānamālambate | na buddhabalavaiśāradyānyālambate | na buddhakṣetrapariśuddhimālambate | na lakṣaṇapariśuddhimālambate | na śrāvakasaṁpadamālambate | na pratyekabuddhasaṁpadamālambate | na bodhisattvasaṁpadamālambate | tatkasmāddhetoḥ ? nirālambanā hi suvikrāntavikrāmin sarvadharmāḥ | na hi sarvadharmāṇāṁ kiṁcidgrahaṇaṁ saṁvidyate yatraiṣāmālambanaṁ bhaveta | yāvat suvikrāntavikrāmin ālambanam, tāvadadhyavasānam, tāvadabhiniveśaḥ, tāvadupādānam | yāvadupādānam, yāvadālambanam, tāvaduḥkhadaurmanasyam, tāvadgāḍhāḥ śokaśalyopāyāsaparidevāḥ saṁbhavanti | yāvat suvikrāntavikrāmin ālambanaṁ tāvadbandhanam | yāvadālambanaṁ tāvannāsti mārgaḥ, tāvadduḥkhadaurmanasyam | yāvadālambanaṁ tāvanmanyanā spandanā prapañcanā | yāvadālambanaṁ tāvadadhikaraṇavigrahavivādāḥ | yāvadālambanaṁ tāvadavidyāndhakāramohāḥ | yāvadālambanaṁ tāvadbhayāni, tāvadbhairavāṇi | yāvadālambanaṁ tāvanmārapāśamāravidhvaṁsanāni | yāvadālambanaṁ tāvadduḥkhapratipīḍanā sukhaparyeṣaṇā ca | tatra suvikrāntavikrāmin bodhisattva imānādīnavān saṁpaśyan na kaṁciddharmamālambate | so'nālambamāno na kaṁciddharmaṁ parigṛhṇāti | sa nāpyudgrahāya nāgrahāya sthitaḥ sarvadharmāṇāṁ tāmapi nirālambanavaśikatāṁ na manyate | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo mahāsattvo na kaṁciddharmamabhiniviśate nābhivadati, na kaṁciddharmamadhyavasāya tiṣṭhati | ayaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya sarvadharmālambanavisaṁyogaḥ prajñāpāramitāyāṁ carataḥ | evaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya carataḥ prajñāpāramitābhāvanā paripūtiṁ gacchati | na cāsya māraḥ pāpīyān antarāyaṁ śaknoti kartum, na mārakāyikā devatāḥ, na māraparṣat, na mārādhiṣṭhitāḥ | na cāsya te'vatāraṁ labhante yatrāsya viheṭhān kuryuḥ, yatrainaṁ gṛhītvā dharṣayeyuḥ | nityaṁ ca sarvāṇi mārakarmāṇyavabudhyante | na ca mārakarmavaśago bhavati | sarvāṇi ca mārabhavanāni dhyāmīkaroti | sarvānyatīrthikānāṁ ca nigrahāya sthito bhavati, sarvāścānyatīrthikāṁścarakaparivrājakānabhibhavati | anavamardanīyaśca bhavati sarvaparapravādibhiḥ ||

evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na rūpakalpanāyāṁ sthito bhavati na rūpavikalpanāyām | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānakalpanāyāṁ sthito bhavati na vikalpanāyām | nāpi rūpaṁ kalpayati na vikalpayati | evaṁ na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānāni kalpayati na vikalpayati | na nīvaraṇadṛṣṭigatāni kalpayati na vikalpayati | nocchedaśāśvataṁ kalpayati na vikalpayati | na kāmadhāturūpadhātvārūpyadhātūn kalpayati na vikalpayati | na rāgadveṣamohān kalpayati na vikalpayati | na satyaṁ kalpayati na vikalpayati | na mṛṣā kalpayati na vikalpayati | na pṛthivyaptejovāyvākāśadhātuṁ kalpayati na vikalpayati | na saṁyogaṁ kalpayati na vikalpayati | na visaṁyogaṁ kalpayati na vikalpayati | na pratītyasamutpādaṁ kalpayati na vikalpayati | nātmasaṁjñāṁ kalpayati na vikalpayati | na sattvasaṁjñāṁ kalpayati na vikalpayati | na jīvasaṁjñāṁ kalpayati na vikalpayati | na pudgalasaṁjñāṁ kalpayati na vikalpayati | na dānamātsaryaśīladauḥśīlyaṁ kalpayati na vikalpayati | na kṣāntivyāpādau kalpayati na vikalpayati | na vīryakausīdyaṁ kalpayati na vikalpayati | na dhyānavikṣepau kalpayati na vikalpayati | na prajñādauṣprajñye kalpayati na vikalpayati | nāviparyāsasamyakprahāṇarddhipādasmṛtyupasthānāni kalpayati na vikalpayati | nendriyabalabodhyaṅgasamādhisamāpattīḥ kalpayati na vikalpayati | na duḥkhasamudayanirodhamārgān kalpayati na vikalpayati | na maitrīkaruṇāmuditopekṣāḥ kalpayati na vikalpayati | nānutpādajñānakṣayajñānābhisaṁskārajñānāni kalpayati na vikalpayati | na pṛthagjanadharmān na śrāvakadharmān na pratyekabuddhadharmān na buddhadharmān kalpayati na vikalpayati | na pṛthagjanabhūmiṁ na śrāvakabhūmiṁ na pratyekabuddhabhūmiṁ na buddhabhūmiṁ kalpayati na vikalpayati | na nīvaraṇāni kalpayati na vikalpayati | nātītānāgatapratyutpannajñānadarśanaṁ kalpayati na vikalpayati | nāsaṅgajñānaṁ kalpayati na vikalpayati | na vidyāvimuktiṁ kalpayati na vikalpayati | na muktiṁ na vimuktijñānadarśanaṁ kalpayati na vikalpayati | na buddhajñānavaiśāradyāni kalpayati na vikalpayati | na lakṣaṇapariśuddhiṁ kalpayati na vikalpayati | na buddhakṣetrapariśuddhiṁ kalpayati na vikalpayati | na śrāvakasaṁpadaṁ kalpayati na vikalpayati | na pratyekabuddhasaṁpadaṁ kalpayati na vikalpayati | na bodhisattvasaṁpadaṁ kalpayati na vikalpayati | tatkasmāddhetoḥ ? kalpanāyāṁ suvikrāntavikrāmin satyāṁ vikalpo bhavati | yatra punaḥ suvikrāntavikrāmin kalpanā nāsti, na tatra vikalpanā | sarvabālapṛthagjanā hi suvikrāntavikrāmin kalpanāsamutthitāḥ | teṣāṁ saṁjñā vikalpasamutthitāḥ | te kalpayanti vikalpayanti ca | kalpaneti suvikrāntavikrāmin eṣa eko'ntaḥ, vikalpaneti dvitīyo'ntaḥ | yatra nāsti kalpo vā vikalpo (vā), tatra nāsti anto vā madhyaṁ vā | madhyamiti suvikrāntavikrāmin kalpayataḥ sa evānto bhavati | yāvatkalpanā, tāvadvikalpanā | nāstyatra vikalpanāsamucchedaḥ | yatra punaḥ suvikrāntavikrāmin na kalpanā na vikalpanā, tatra kalpasamucchedaḥ | kalpasamuccheda iti suvikrāntavikrāmin nātra kasyacicchedaḥ | tatkasmāddhetoḥ ? anto hi suvikrāntavikrāmin kalpo vikalpo vikalpasamutthitaḥ | teṣāṁ yo vyupaśamaḥ, so'viparyāsaḥ | yo'viparyāsaḥ, na tatra kaścicchedaḥ | samuccheda iti suvikrāntavikrāmin duḥkhasamucchedasyaitadadhivacanam | na ca duḥkhasya kaścitsamucchedaḥ | syādduḥkhasamucchedaḥ, yadi duḥkhasya kācitpariniṣpattiḥ syāt | apariniṣpattidarśanametat duḥkhasamuccheda iti | duḥkhaparijñānametat, yadidaṁ duḥkhasamuccheda iti | yo duḥkhaṁ naiva kalpayati na vikalpayati, ayaṁ duḥkhavyupaśamaḥ, ayaṁ duḥkhasyānutpādo'prādurbhāvaḥ | sa evaṁ paśyan suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na kaṁciddharmaṁ kalpayati na vikalpayati | iyaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya sarva(kalpa)vikalpaparijñā prajñāpāramitāyāṁ carataḥ | evaṁ carataḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya prajñāpāramitābhāvanā paripūriṁ gacchati | na cāsya māraḥ pāpīyānantarāyasthito bhavati, na ca māraparṣat | utpannotpannāni ca mārakarmāṇi budhyate | na cotpannotpannānāṁ mārakarmaṇāṁ vaśaṁ gacchati | mārasya ca pāpīyasaḥ parājayaṁ karoti dhyāmīkaroti ca| evamalpapakṣīkaroti vigatabhayabhairavaśca bhavati | na ca mārairākramaṇīyo bhavati | prasrabdhāni cāsya saṁbhavanti sarvāṇyapāyagamanāni | pithitāśca bhavanti kumārgāḥ | sarvaughottīrṇaśca bhavati, vigatamohāndhakāraśca bhavati, pratilabdhacakṣurālokabhūtaśca bhavati sarvasattvānām, sthitaśca bhavatyunucchedāya buddhavaṁśasya, pratilabdhamārgaśca bhavati mārgasamatāyām, anukampa(ka)śca bhavati sarvasattvānām, viśuddhaṁ cakṣurbhavati dharmeṣu, vīryasaṁpannaśca bhavatyakusīdaḥ, kṣāntibalapratilabdhaśca bhavatyavyāpannacittaḥ, dhyāyī ca bhavatyaniśritadhyāyī, pratilabdhaprajñaśca bhavati nirvedhikaprajñāsamanvāgataḥ, vigatakaukṛtyaśca bhavati apagatanīvaraṇaḥ, visaṁyuktaśca bhavati sarvamārapāśaiḥ, chinnabandhanaśca bhavati sarvatṛṣṇājālaviyogāt, upasthitasmṛtiśca bhavatyasaṁpramoṣadharmatayā, viśuddhaśīlaśca bhavati śīlaviśuddhipāramitāprāptaḥ, paramaguṇapratiṣṭhitaśca bhavati sarvadoṣanirghātāya, prajñābalādhānaprāptaśca bhavatyaprakampyatayā, anākṣiptaśva bhavati sarvamāraparavādibhiḥ, aparihīṇadharmā ca bhavati sarvadharmaviśuddhiprāptatayā, viśāradaśca bhavati sarvadharmadeśanāyām, amaṅkuśca bhavati parṣadupasaṁkramaṇāya, anāgṛhītaśca bhavati muktatyāgo dharmadānam (?), prativiśodhitamārgaśca bhavati mārgasamatayā, vibhāvitabhāvanaśca bhavati kumārgāparijñatayā, vāsitavāsanaśca bhavati viśuddhadharmatayā, śodhitaśodhanaśca bhavati viśuddhaprajñatayā, gambhīraprajñaśca bhavati sāgaropamatayā, duravagāhaśca bhavati astambhitatayā, aprameyaśca bhavati dharmasāgarāprameyatayā | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ ebhiścānyaiśca guṇaiḥ samanvāgato bhavati yeṣāṁ guṇānāṁ na paryantaḥ śakyo'dhigantum ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ evaṁ prajñāpāramitāyāṁ caran nendriyavikalo bhavati | sa na rūpavikalo bhavati, na bhogavikalo bhavati, na parivāravikalo bhavati, na jātivikalo bhavati, na kulavikalo bhavati, na deśavikalo bhavati, na ca pratyunteṣu janapadeṣūpapadyate, na cākṣaṇaprāpto bhavati, na cāpariśuddhaiḥ sattvairapariśuddhakarmāntaiḥ saṁsargajāto bhavati, na ca svacittaṁ hāpayati, na ca prajñāyā hīyate | sa yān dharmān parataḥ śṛṇoti, tān sarvadharmasamatāyāṁ saṁsyandayati, sthitaśca bhavati buddhavaṁśasya sarvajñatāvaṁśasyānupacchedāya | sa ālokalabdhaśca bhavati buddhadharmeṣu, atyāsannaśca bhavati sarvajñatāyām | taṁ sacenmāraḥ pāpīyān upasaṁkrāmati viheṭhanārtham, sa tanmāraparṣadaṁ bhasmīkaroti chinnapratibhānām, sarvāṁśca mārapāśāṁśchinatti, sarvairmārakāyikairmārakoṭibhiścādhṛṣyo bhavati | tato mārā bhītāstrastāḥ palāyante | evaṁ ca mārasya pāpīyaso bhavati-atikrāntaviṣayo'yaṁ mama, nāyaṁ mama bhūyo viṣaye carati, nāyaṁ mama bhūyo viṣaye sthitaḥ, nāyaṁ mama bhūyo viṣayamākramiṣyatīti, anyāṁśca sattvān mama viṣayānmocayiṣyatīti, uttārayiṣyatīti | tatra māraḥ pāpīyān śocati krandati paridevate-alpapakṣīkariṣyati ayaṁ bodhisattvo māmiti | daurbalyaṁ cāsya viśati, duḥkhitaśca bhavati durmanā vipratisārī | yasmiṁśca samaye suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ carati, prajñāpāramitāṁ bhāvayati, prajñāpāramitāyāṁ yogamāpadyate, sarvamārabhavanāni tasmin samaye dhyāmībhavanti alpatejaskāni, mārāśca pāpīyāṁso duḥkhitā durmanaso bhavanti śokaśalyasamarpitā mahāśokaśalyaviddhāḥ-ativāhayiṣyatyayaṁ bata sattvānasmadviṣayāt, uttārayiṣyatyayaṁ sattvānasmadviṣayāt, parimocayiṣyatyayaṁ sattvānasmadviṣayāt, abhyuddhariṣyatyayaṁ bata sattvānasmadviṣayāt, chedayiṣyatyayaṁ sattvān mārapāśāt, samutkṣepsyatyayaṁ sattvān kāmapaṅkalagnān, mocayiṣyatyayaṁ sattvān dṛṣṭijālebhyaḥ, uttārayiṣyatyayaṁ sattvān nīvaraṇapathāt, pratiṣṭhāpayiṣyatyayaṁ sattvān sanmārge, uttārayiṣyatyayaṁ sattvān dṛṣṭigahanāditi | imamarthavaśaṁ suvikrāntavikrāmin saṁpaśyantaste mārā duḥkhitā bhavanti durmanasaḥ śokaśalyaviddhāḥ | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin puruṣo mahatā dhanaskandhena vipannena duḥkhito vedanātta(rta)manā mahatā duḥkhadaurmanasyena samanvāgataḥ | evameva māraḥ pāpīyān duḥkhito bhavati durmanā vipratisārī śokaśalyaviddhaḥ | na ca svake āsane ramate, yasmin samaye bodhisattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ carati, prajñāpāramitāṁ bhāvayati, prajñāpāramitāyāṁ yogamāpadyate | punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin te mārāḥ pāpīyāṁsaḥ ekataḥ samāgamya cintayanti-kathaṁ kariṣyāmaḥ, kiṁ nu kariṣyāmaḥ | kathaṁkathāśokaśalyaviddhā bhavanti| te kathaṁkathāśokaśalyaviddhā bhūtvā upasaṁkrāmanti bodhisattvasyāvatāragaveṣiṇaḥ prajñāpāramitāyāṁ carataḥ | tatra bodhisattvasya romāpi na hṛṣyati, na punaḥ kāyasyānyathātvaṁ bhaviṣyati cittasyānyathātvaṁ vā | vigatabhayaromaharṣaśca māraḥ pāpīyāniti saṁbudhyate | buddhvā cādhiṣṭhānaṁ karoti | tato māraḥ pāpīyānadhiṣṭhito durbalo bhavati līnacitto bhayamāpannaḥ | na cāsya śaknotyavatāraṁ labdhum | tasyaivaṁ bhavati-ahamevāsya na śakto'vatāraṁ labdhum, kiṁ punarmama parṣat, kiṁ punaryadanye'dhiṣṭhāsyanti | tataste mārā(strastā utsāhapa)rihīṇāḥ svabhavanāni gatvā duḥkhadaurmanasyajātāḥ pradhyāyantastiṣṭhanti, na ca śaknuvanti bodhisattvasya prajñāpāramitāyāṁ carato'cchaṭāmātramapi cittasya mohanaṁ kartum, prāgevāsyāntarāyam | iyaṁ(daṁ) suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitāyāṁ carato (bodhisattvasya) evaṁrūpaṁ prajñābalādhiṣṭhānaṁ bhavati, evaṁrūpeṇa ca prajñābalādhiṣṭhānena samanvāgato bhavati | sacedye sarvasmiṁstrisāhasramahāsāhasre lokadhātau sattvāḥ, te sarve mārā bhaveyuḥ, te sarve mahatībhirmāraparṣadbhiḥ sārdhaṁ taṁ bodhisattvaṁ prajñāpāramitāyāṁ carantamupasaṁkrameyurviheṭhābhiprāyāḥ | te'pi sarve suvikrāntavikrāmin mārāḥ pāpīyāṁso na prabhavantyantarāyaṁ kartum | tatkasmāddhetoḥ ? tathārūpeṇa hi prajñābalādhānena prajñākhaḍgena prajñāśastreṇa tasmin samaye bodhisattvaḥ samanvāgato bhavati | acintyayā suvikrāntavikrāmin prajñayā aprameyayā asamasamayā bodhisattvastadā samanvāgato bhavati | tena taṁ na pratibalo bhavati māraḥ pāpīyānabhibhavitum | mahāśastraṁ hyetatsuvikrāntavikrāmin yaduta prajñāśastram, mahākhaḍgo hyeṣa suvikrāntavikrāmin yaduta prajñākhaḍgaḥ, yatrāgatiraviṣayo mārāṇāṁ pāpīyasām, abhūmirmārāṇāṁ pāpīyasām | ye'pi tāvatsuvikrāntavikrāmin bāhyā ṛṣayaścaturṇāṁ dhyānānāṁ lābhinaḥ, catasṛṇāṁ vā ārūpyasamāpattīnām, ye māraviṣayaṁ kāmadhātumatikramya brahmaloke copapadyante caturṣu ca ārūpyeṣu sadevanikāyeṣu, teṣāmapi tāvadagatiraviṣayaḥ yaduta evaṁrūpāyāṁ prajñāyām, yā bodhisattvasya prajñā prākṛtā, kiṁ punaryā prajñāpāramitāyāṁ carataḥ prajñā, kaḥ punarvādo mārāṇāṁ pāpīyasāṁ yeṣāmaviṣayo rūparūpyadhātau | balādhānaprāptaḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvastasmin samaye bhavati mahābalādhānasamanvāgato yaduta prajñāpāramitābalena | ye khalu kecit suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitābalena samanvāgatā bhavanti tīkṣṇena prajñāśastreṇa, adhṛṣyāste bhavanti māraiḥ pāpīyobhiranākramaṇīyāḥ | ye kecit suvikrāntavikrāmin prajñābalena samanvāgatā bhavanti tīkṣṇena ca prajñāśastreṇa, na te kvacinniśrayaṁ kurvanti, aniśritāste bhavanti | tatkasmāddhetoḥ ? niśraye hi suvikrāntavikrāmin sati calitaṁ bhavati, calite sati spandanā bhavati, spandanāyāṁ satyāṁ prapañcanā bhavati | yeṣāṁ keṣāṁcit suvikrāntavikrāmin niśrayaśca bhavati calitaṁ ca bhavati spanditaṁ ca bhavati prapañcanā (ca) bhavati, te mārasya pāpīyaso vaśagatā bhavanti, aparimuktāśca bhavanti te māraviṣayāt | ye'pi tāvat suvikrāntavikrāmin yāvad bhavāgropapannāḥ sattvā niśritā niśrayanibaddhā niśrayādhyāsitāḥ, te'pyāgamiṣyanti punarmāraviṣayam | aparimuktāśca te mārapāśebhyaḥ, anugatasūtrāśca te mārapāśaiḥ | tadyathā udrakaśca rāmaputraḥ ārāḍaśca kālāmaḥ, ye vā punaranye'pi kecinniśritā ārūpyeṣu niśrayavinibaddhā niśrayādhyāśritāḥ | bodhisattvastu punaḥ suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitāyāṁ caran prajñāpāramitāṁ bhāvayan prajñāpāramitāyāṁ yogamāpadyamānaḥ na kvacinniśrayaṁ karoti, aniśrito bhavati sarvatra | yasmin khalu punaḥ samaye suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ prajñāpāramitābhāvanāyogamanuyokto viharati, tasmin samaye na rūpaniśrito bhavati, na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānaniśrito bhavati, na viparyāsanīvaraṇadṛṣṭigataniśrito bhavati, na nāmarūpaniśrito bhavati, na kāmarūpārūpyadhātuniśrito bhavati, nātmasattvasaṁjñāniśrito bhavati, na jīvapudgaladhātvāyatananiśrito bhavati, na pṛthivyaptejovāyvākāśavijñānenaivasaṁjñānāsaṁjñāyatananiśrito bhavati, na tṛṣṇāniśrito bhavati, na bhavatṛṣṇāniśrito bhavati, nocchedatṛṣṇāniśrito bhavati, nāntānantaniśrito bhavati, na pratītyasamutpādaniśrito bhavati, na dānamātsaryaniśrito bhavati, na śīlaśauḥśīlyaniśrito bhavati, na kṣāntivyāpādaniśrito bhavati, na vīryakausīdyaniśrito bhavati, na dhyānavikṣepaniśrito bhavati, na prajñādauṣprajñyaniśrito bhavati, nāviparyāsasamyakprahāṇāpramāṇasmṛtyupasthānaniśrito bhavati, nendriyabalabodhyaṅgasamādhisamāpattiniśrito bhavati, na duḥkhasamudayanirodhamārganiśrito bhavati, nānutpādajñānakṣayajñānānabhisaṁskārajñānaniśrito bhavati, na vidyāvimuktiniśrito bhavati, na vimuktijñānadarśananiśrito bhavati, na pṛthagjanaśrāvakapratyekabuddhabhūminiśrito bhavati, na pṛthagjanaśrāvakapratyekabuddhasamyaksaṁbuddhadharmaniśrito bhavati, na nīvaraṇaniśrito bhavati, nātītānāgatapratyutpannāsaṅgatāniśrito bhavati, na tryadhvasamatāniśrito bhavati, na buddhajñānabalavaiśāradyaniśrito bhavati, na sarvajñajñānaniśrito bhavati, na lakṣaṇasaṁpattiniśrito bhavati, buddhakṣetrasaṁpanniśrito bhavati, na śrāvakavyūhasaṁpanniśrito bhavati, na bodhisattvavyūhasaṁpanniśrito bhavati | sa sarvadharmaiścāniśrito na calati na saṁcalati, niśrayāśca tena sarve vibhāvitā bhavanti | aniśritaśca sa mārgamapi nābhiniviśate, aniśrayaṁ na manyate | so'yaṁ niśraya iti nopalabhate, iha niśraya iti nopalabhate, asya niśraya iti nopalabhate na manyate, asmānniśraya iti nopalabhate na manyate | sarvaniśrayānamanyamāno'nupalabhamāno'nabhiniviśamānaḥ na kvacinniśrayamupaiti nopadiśati nābhinandati nādhyavasāya tiṣṭhati | sa sarvaniśrayānupalipto'saktaḥ sarvadharmaniśrayaviśuddhimanuprāpnoti | idaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya sarvadharmaniśrayaviśuddhijñānadarśanaṁ prajñāpāramitāyāṁ carataḥ, yenāsya mārāḥ pāpīyāṁso'vatāraṁ na labhante, anākramaṇīyaśca bhavati sarvamāraiḥ pāpīyobhiḥ, abhibhavati ca mārān pāpīyasa iti ||

āryaprajñāpāramitāyāṁ caryāparivartaḥ ṣaṣṭhaḥ ||

7 anuśaṁsāparivartaḥ saptamaḥ

7 anuśaṁsāparivartaḥ saptamaḥ |

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattva ādita eva anuttarāyāṁ samyaksaṁbodhāvutpanne citte bahukuśalamūlasaṁbhārasamudāgataśca bhavati, bahubuddhaparyupāsitaśca bhavati, bahubuddhaparipṛcchakaśca bhavati, kṛtādhikāraśca bhavati buddhānāṁ bhagavatām, adhyāśayasaṁpannaśca bhavati, dānasaṁvibhāgarataśca bhavati, śīlaviśuddhigurukaśca bhavati, kṣāntisauratyasaṁpannaśca bhavati, vīryavāṁśca bhavati, vīryaviśuddhigurukaḥ, dhyānaviśuddhigurukaśca bhavati, prajñāvāṁśca bhavati, prajñāviśuddhigurukaḥ | so'nuttarāyāṁ samyaksaṁbodhau cittamutpādya prajñāpāramitāyāmabhiyukto mārān pāpīyaso'dhitiṣṭhati tena prajñābalena ca-yathā me mārāḥ pāpīyāṁso'vatāraṁ na labheran, mā ca me viheṭhāṁ kuryuḥ | tasyādhiṣṭhāne mārā avatāraṁ na labhante, na cāsyāntarāyāya pratyupasthitā bhavanti, nāpi cittamutpādayanti-kimiti vayamasya bodhisattvasya avatāraṁ gaveṣāmahe, viheṭhanāṁ kuryāmaha iti | sacetteṣāṁ cittamutpadyate'ntarāyāya, tato mahāvyasanamātmanaḥ saṁjānate, bhayaṁ ca teṣāṁ mahatpratyupasthitaṁ bhavati, saṁvignāśca bhavanti-mā vayaṁ sarveṇa sarvaṁ na bhaviṣyāma iti | te tadviheṭhanācittaṁ punarapi pratisaṁharanti | punarapi teṣāṁ te cittotpādā antardhīyante | anenāpi suvikrāntavikrāmin paryāyeṇa bodhisattvasya mārāḥ pāpīyāṁso'ntarāyāya prayupasthitā avatāraṁ na labhante ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvena mahāsattvena prajñāpāramitāyāṁ bhāṣyamāṇāyāṁ deśyamānāyāṁ chandaśca adhyāśayaśca gauravaṁ va citrīkāraśca śāstṛsaṁjñā ca utpāditā bhavati | na ca ṣaṭpāramitāsaṁyuktāyāṁ kathāyāṁ bhāṣyamāṇāyāṁ kāṅkṣā vā vimatirvā vicikitsā vā utpāditā bhavati, nāpi gambhāīrān dharmān śrutvā kāṅkṣāyitatvaṁ vā dhandhāyitatvaṁ vā vicikitsāyitatvaṁ vā utpāditaṁ bhavati, nāpyanena jātu dharmavyavasanasaṁvartanīyaṁ karmopacitaṁ bhavati, nāpyanena jātu dharmavyasanasaṁvartanīyaṁ cittamutpāditaṁ bhavati | anye ca bahavaḥ sattvāḥ prajñāpāramitāyāṁ samādāpitā bhavanti, sarvāsu ṣaṭpāramitāsu saṁharṣitā bhavanti samuttejitāḥ | tasya pūrvāśayacittaviśuddhitayā pūrvāśayāsaṁkliṣṭatayā na mārāḥ pāpīyāṁso'ntarāyāya pratyupasthitā bhavanti, nāpi tasya mārāḥ pāpīyāṁso'vatāraṁ labhante | sarvāṇi ca mārakarmāṇyutpannotpannāni budhyate | na ca mārakarmabhiḥ saṁhriyate, na ca mārakarmavaśago bhavati | anenāpi suvikrāntavikrāmin paryāyeṇa bodhisattvasya mārāḥ pāpīyāṁso na viheṭhāya pratyupasthitā bhavanti ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ caran na rūpayoganimitte carati, na rūpavisaṁyoganimitte carati, na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānayoganimitte carati, na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānavisaṁyoganimitte carati | na rūpalakṣaṇayoganimitte carati, na rūpalakṣaṇavisaṁyoganimitte carati, na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānalakṣaṇasaṁyoganimitte carati | na lakṣaṇavisaṁyoganimitte carati, na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānalakṣaṇasaṁyoganimitte carati | na rūpaviśuddhinimitte carati, na rūpaviśuddhyanimitte carati, na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānaviśuddhinimitte carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānaviśuddhinimitte carati | na rūpārambaṇaviśuddhinimitte carati, na rūpārambaṇaviśuddhyanimitte carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānārambaṇaviśuddhinimitte carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānārambaṇaviśuddhyanimitte carati | rūpasaṁbhavaviśuddhisaṁyoge carati, na rūpasaṁbhavaviśuddhivisaṁyoge carati | na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānasaṁbhavaviśuddhisaṁyoge carati, na vijñānasaṁbhavaviśuddhivisaṁyoge carati | na rūpārambaṇasvabhāvaviśuddhisaṁyoge carati, na rūpārambaṇasvabhāvaviśuddhivisaṁyoge carati| na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānārambaṇa-svabhāvaviśuddhisaṁyoge carati, na vijñānārambaṇasvabhāvaviśuddhivisaṁyoge carati| na rūpaprakṛtiviśuddhau carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānaprakṛtiviśuddhau carati | na rūpārambaṇaprakṛtiviśuddhisaṁyoge carati, na rūpārambaṇaprakṛtiviśuddhivisaṁyoge carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānārambaṇaprakṛtiviśuddhivisaṁyoge carati | na rūpātītānāgatapratyutpannaviśuddhau carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānātītānāgatapratyutpannaviśuddhau carati | na rūpārambaṇātītānāgatapratyutpannaviśuddhau carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānārambaṇātītānāgatapratyutpannaviśuddhau carati | na rūpātītānāgatapratyutpannaviśuddhisaṁyoge carati, na rūpātītānāgatapratyutpannaviśuddhisaṁyoge carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānātītānāgatapratyutpannaviśuddhisaṁyoge carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānātītānāgatapratyutpannaviśuddhivisaṁyoge carati | na rūpārambaṇātītānāgatapratyutpannaviśuddhisaṁyoge carati, na rūpārambaṇātītānāgatapratyutpannaviśuddhivisaṁyoge na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānārambaṇātītānāgatapratyutpannaviśuddhisaṁyoge carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānārambaṇātītānāgatapratyutpannaviśuddhivisaṁyoge carati | evaṁ caran na rūpeṇa saṁyujyate na visaṁyujyate | na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānaiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na nāmarūpeṇa saṁyujyate na visaṁyujyate | na viparyāsadṛṣṭigataiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na kāmarūpārūpyadhātubhiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na rāgadveṣamohaiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | nātmasattvajīvapudgalabhāvābhāvasaṁjñayā saṁyujyate na visaṁyujyate | nocchedaśāśvatena saṁyujyate na visaṁyujyate | na dhātvāyatanaiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na pṛthivyaptejovāyvākāśavijñānadhātubhiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na pratītyasamutpādena saṁyujyate na visaṁyujyate | na pañcabhiḥ kāmaguṇaiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na saṁkleśavyavadānena saṁyujyate na visaṁyujyate | na dānamātsaryeṇa saṁyujyate na visaṁyujyate | na śīladauḥśīlyena saṁyujyate na visaṁyujyate | na kṣāntivyāpādena saṁyujyate na visaṁyujyate | na vīryakausīdyena saṁyujyate na visaṁyujyate | na dhyānavikṣepeṇa saṁyujyate na visaṁyujyate | na prajñādauṣprajñyacittatayā saṁyujyate na visaṁyujyate | nāviparyāsasamyakprahāṇasmṛtyupasthānarddhipādaiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | nendriyabalabodhyaṅgasamādhisamāpattibhiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na duḥkhasamudayanirodhamārgaiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na śamathavidarśanābhyāṁ saṁyujyate na visaṁyujyate | na vidyāvimuktibhyāṁ saṁyujyate na visaṁyujyate | na vimuktijñānadarśanena saṁyujyate na visaṁyujyate | nābhijñābhiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na pṛthagjanaśrāvakapratyekabuddhabhūmibhiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | nānutpādajñānakṣayajñānābhisaṁskārajñānaiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na saṁsāranirvāṇābhyāṁ saṁyujyate na visaṁyujyate | na buddhajñānabalavaiśāradyaiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na lakṣaṇasaṁpadā saṁyujyate na visaṁyujyate | na buddhakṣetravyūhaiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na duḥkhasamudayanirodhamārgaiḥ saṁyujyate na visaṁyujyate | na śrāvakapratyekabuddhabodhisattvasaṁpadā saṁyujyate na visaṁyujyate | tatkasmāddhetoḥ ? sarvadharmā hi suvikrāntavikrāmin na saṁyuktā na visaṁyuktāḥ | tatkasmāddhetoḥ ? na hi suvikrāntavikrāmin sarvadharmāḥ saṁyogena pratyupasthitā na visaṁyogena | saṁyoga iti hi suvikrāntavikrāmin śāśvatapadametat, visaṁyoga ityuccheda eṣaḥ | sarvadharmāṇāṁ hi suvikrāntavikrāmin na kaścidavabodhaḥ yena saṁyujyeran vā visaṁyujyeran vā | sarvadharmāṇāṁ hi suvikrāntavikrāmin na kaścitsaṁyogāya pratyupasthito na visaṁyogāya | sacet suvikrāntavikrāmin dharmāṇāṁ kaścitsaṁyojayitā vā visaṁyojayitā vā abhaviṣyat, labdho'bhaviṣyaddharmāṇāṁ kārako vā kārayitā vā, utthāpako vā utthāpayitā vā, samutthāpako vā samutthāpayitā (vā), vedako vā vedayitā vā, jñātā vā jñāpayitā vā, saṁyojako vā visaṁyojako vā | prajñāpayettathāgataḥ-ayamasau dharmāṇāṁ kārako vā kārayitā vā, utthāpako vā utthāpayitā vā, samutthāpako vā samutthāpayitā vā, vedako vā vedayitā vā, jñātā vā jñāpayitā vā, saṁyojako vā visaṁyojako vā | yasmāttarhi vikrāntavikrāmin sarvadharmāṇāṁ na kaścitsaṁyogāya pratyupasthito na visaṁyogāya, tasmānna kaściddharmāṇāṁ kārako vā kārayitā vā, utthāpako vā utthāpayitā vā, samutthāpako vā samutthāpayitā vā, vedako vā vedayitā vā, jñātā vā jñāpayitā vā, saṁyojako vā visaṁyojako vā samupalabhyate | anupalabhyamāne vā tathāgataḥ prajñapayati | viparyāsasamutthitā hi suvikrāntavikrāmin sarvadharmāḥ | na ca viparyāsaḥ kenacitsaṁyukto vā visaṁyukto vā | tatkasmāddhetoḥ ? na hi suvikrāntavikrāmin viparyāsasya vastūpalabhyate, nāpi saṁbhava upalabhyate | tatkasmāddhetoḥ ? abhūto hi suvikrāntavikrāmin viparyāsaḥ, vitatho mṛṣādharmastucchaḥ | na cātra kaściddharma upalabhyate yo'sau viparyāsa ityucyeta | viparyāsa iti suvikrāntavikrāmin vipratilambha eṣa sattvānām, ullāpanaiṣā sattvānām, abhūtaparikalpa eṣa sattvānām, manyanā spandanā prapañcanaiṣā sattvānām | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin bāladārako riktena muṣṭinollāpitaḥ saṁjānāti bhūtamiti, evameva suvikrāntavikrāmin bālapṛthagjanā ucchedena viparyāsenollāpitā mūḍhā evaṁ manyante-bhūtametaditi | te abhūte bhūtasaṁjñino viparyāsagrastā durmocyā bhavanti tasmādviparyāsāt | evaṁ suvikrāntavikrāmin sarvabālapṛthagjanā asaṁyuktā avisaṁyuktā bandhanabaddhāḥ saṁdhāvanti | te saṁyoga iti manyante, te saṁyoga ityupalabhante, saṁyoga iti sthāpitaṁ paśyanti, saṁyoga ityabhiniviśante | yatra suvikrāntavikrāmin saṁyogaḥ, tatra visaṁyogaḥ | yaḥ punaḥ saṁyogaṁ nopalabhate na manyate nābhiniviśate, na visaṁyogamapi sa manyate, so'tyantavimuktaḥ | sacedvisaṁyogaṁ manyeta vā upalabheta vā abhiniviśeta vā, saṁyukta evāsau bhavenna visaṁyuktaḥ | tatra suvikrāntavikrāmin bodhisattva imamarthavaśaṁ saṁpaśyan na kenaciddharmeṇa saṁyujyate na visaṁyujyate, nāpi kasyaciddharmasya saṁyogāya pratyupasthito bhavati na visaṁyogāya | iyaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya mahāsattvasya saṁyogavisaṁyogaparijñā prajñāpāramitāyāṁ carataḥ | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ kṣipraṁ sarvadharmāṇāṁ pāramadhigacchati ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ caran na rūpāsaṅgatāyāṁ carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānāsaṅgatāyāṁ carati | na rūpāsaṅgaviśuddhau carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānasaṅgaviśuddhau carati | na rūpāsaṅgārambaṇe carati, na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānāsaṅgārambaṇe carati | na rūpāsaṅgatāsaṁyoge carati, na rūpāsaṅgatāvisaṁyoge carati | na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānāsaṅgatāsaṁyoge carati, na vijñānāsaṅgatāvisaṁyoge carati | na rūpāsaṅgatāviśuddhisaṁyoge carati, na rūpāsaṅgatāviśuddhivisaṁyoge carati | na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānāsaṅgatāviśuddhisaṁyoge carati, na vijñānāsaṅgatāviśuddhivisaṁyoge carati | na rūpārambaṇaviśuddhisaṁyoge carati, na rūpārambaṇaviśuddhivisaṁyoge carati | na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānārambaṇaviśuddhisaṁyoge carati, na vijñānārambaṇaviśuddhivisaṁyoge carati | tatkasmāddhetoḥ ? sarvāṇi hyetāni suvikrāntavikrāmin na iñjitāni nimittāni spanditāni caritāni vicaritāni bodhisattvena parijñātāni | sa na kvacidbhūyaścarati vicarati ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ caran na rūpātītānāgatapratyutpannasaṅgatāyāṁ carati, na rūpātītānāgatapratyutpannāsaṅgatāyāṁ carati | na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānātītānāgatapratyutpannasaṅgatāyāṁ carati, na vijñānātītānāgatapratyutpannasaṅganāyāṁ carati | na rūpātītānāgatapratyutpannaviśuddhau carati, na rūpātītānāgatapratyutpannāviśuddhau carati | na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānātītānāgatapratyutpannaviśuddhau carati, na vijñānātītānāgatapratyutpannāviśuddhau carati | na rūpātītānāgatapratyutpannāsaṅgārambaṇaviśuddhau carati, na rūpātītānāgatapratyutpannāsaṅgārambaṇāviśuddhau carati | na vedanā-na saṁjñā-na saṁskāra-na vijñānātītānāgatapratyutpannāsaṅgārambaṇaviśuddhau carati, na vijñānātītānāgatapratyutpannāsaṅgārambaṇāviśuddhau carati | tatkasmāddhetoḥ ? na hi suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ caraṁścaryāṁ samanupaśyati | acaryeyaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya sarvacaryā | prajñāpraveśaścaiṣa prajñāpāramitāyāṁ carataḥ | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ kṣipraṁ sarvajñatādharmaparipūrimadhigacchati ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisatvaḥ prajñāpāramitāyāṁ caran na rūpaṁ vivṛtamiti carati, na rūpamavivṛtamiti carati | na vedanā va saṁjñā na saṁskārāḥ | na vijñānaṁ vivṛtamiti carati, na vijñānamavivṛtamiti carati | na rūpaṁ śāntamiti carati, rūpamaśāntamiti carati | na vedanā na saṁjñā na saṁskārāḥ | na vijñānaṁ śāntamiti carati, na vijñānamaśāntamiti carati | na rūpaṁ prakṛtivivṛtamiti carati, na rūpaṁ prakṛtyavivṛtamiti carati | na vedanā va saṁjñā na saṁskārāḥ | na vijñānaṁ prakṛtivivṛtamiti carati, na vijñānaṁ prakṛtyavivṛtamiti carati | na rūpaṁ prakṛtiaśāntamiti aśāntamiti carati | na vedanā na saṁjñā na saṁskārāḥ | na vijñānaṁ prakṛtiśāntamiti aśāntamiti carati | na rūpamatītānāgatapratyutpannaṁ prakṛtiviviktaṁ vā prakṛtiśāntaṁ vā carati | na rūpamatītānāgatapratyutpannaṁ prakṛtyaviviktaṁ cā prakṛtyaśāntaṁ vā carati | na vedanā na saṁjñāṁ na saṁskārāḥ | na vijñānamatītānāgatapratyuatpannaṁ prakṛtiviviktaṁ vā prakṛtiśāntaṁ vā carati, na vijñānamatītānāgatapratyutpannaṁ prakṛtiviviktaṁ vā prakṛttiśāntaṁ vā carati | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ kṣipraṁ sarvajñatādharmaparipūrimadhigacchati ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ prajñāpāramitāyāṁ caran rūpaṁ na manyate | evaṁ na vedanāṁ na saṁjñāṁ na saṁskārān | na vijñānaṁ manyate | rūpaviśuddhiṁ na manyate, rūpārambaṇaviśuddhiṁ na manyate | evaṁ vedanā saṁjñā saṁskārāḥ | vijñānaviśuddhiṁ na manyate, vijñānārambaṇaviśuddhiṁ na manyate ||

punaraparaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ (prajñāpāramitāyāṁ caran) rūpaṁ nābhiniviśate | evaṁ vedanāṁ saṁjñāṁ saṁskārān | vijñānaṁ nābhiniviśate | rūpaviśuddhiṁ nābhiniviśate | evaṁ vedanā-saṁjñā-saṁskārāḥ | vijñānaviśuddhiḥ nābhiniviśate | rūpārambaṇaviśuddhiṁ nābhiniviśate | evaṁ vedanā-saṁjñā-saṁskārāḥ | vijñānārambaṇaviśuddhiṁ nābhiniviśate | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ kṣipraṁ sarvajñatādharmaparipūriṁ gacchati | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattva āsanno bhavati daśānāṁ tathāgatabalānām, caturṇāṁ tathāgatavaiśāradyānām, aṣṭādaśānāmāveṇikānāṁ buddhadharmāṇām, mahāmaitryā mahākaruṇāyā mahāmuditāyā mahopekṣāyāḥ | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattva āsanno dvātriṁśatāṁ mahāpuruṣalakṣaṇanām | āsanno bhavati suvarṇavarṇacchavitāyāḥ | āsanno bhavati tathāgatānantaprabhatāyāḥ | āsanno bhavati nāgāvalokitasya | āsanno bhavatyanavalokitamūrdhatāyāḥ | āsanno bhavatyatītānāgatapratyutpannasaṅgajñānadarśanasya | āsanno bhavati tathāgatānuvādānuśāsanīprātihāryasya | āsanno bhavati atītānāgatapratyutpannāsaṅgajñānadarśanavyākaraṇasya | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ kṣipraṁ sarvabuddhadharmaparipūrimadhigacchati | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ kṣipraṁ buddhakṣetrapariśuddhimadhigacchati | kṣipraṁ śrāvakabodhisattvavyūhasaṁpadaṁ parigṛhṇāti | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na rūpe pratiṣṭhate, na vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñāneṣu pratiṣṭhate | na nāmarūpe pratiṣṭhate | na viparyāsanīvaraṇadṛṣṭigateṣu pratiṣṭhate| na kāmarūpārūpyadhātau pratiṣṭhate, nātmadhātau, na sattvadhātau pratiṣṭhate | na pudgalajīvasaṁjñāyāṁ pratiṣṭhate | na pṛthivyaptejovāyvākāśavijñānadhātau pratiṣṭhate | na dhātvāyataneṣu pratiṣṭhate | na saṁkleśavyavadāne pratiṣṭhate | na pratītyasamutpāde pratiṣṭhate | na tyāgamātsarye pratiṣṭhate | na śīladauḥśīlye pratiṣṭhate | na kṣāntivyāpāde pratiṣṭhate | na vīryakausīdye pratiṣṭhate | na dhyānavikṣepe pratiṣṭhate | na prajñādauṣprajñye pratiṣṭhate | na smṛtyupasthānasamyakprahāṇarddhipādendriyabalabodhyaṅgeṣu pratiṣṭhate | na dhyānavimokṣasamādhisamāpattiṣu pratiṣṭhate | na duḥkhasamudayanirodhamārgeṣu pratiṣṭhate | na kṣayānutpādābhisaṁskārajñāneṣu pratiṣṭhate | na śamathavidarśanāyāṁ pratiṣṭhate | nābhijñāsu pratiṣṭhate | na vidyāvimuktau pratiṣṭhate | na śrāvakapratyekabuddhasamyaksaṁbuddhabhūmiṣu pratiṣṭhate | na pṛthagjanaśrāvakapratyekabuddhadharmeṣu pratiṣṭhate | na nirvāṇe pratiṣṭhate | na buddhajñānabalavaiśāradyeṣu pratiṣṭhate | nāsaṅgajñāne pratiṣṭhate | nātītānāgatapratyutpannajñānadarśaneṣu pratiṣṭhate | na buddhakṣetrasaṁpadi pratiṣṭhate | na śrāvakavyūhasaṁpadi pratiṣṭhate | na bodhisattvavyūhasaṁpadi pratiṣṭhate | tatkasmāddhetoḥ ? apratiṣṭhitā hi suvikrāntavikrāmin sarvadharmāḥ | na hi suvikrāntavikrāmin sarvadharmāṇāṁ pratiṣṭhānaṁ vidyate | tatkasmāddhetoḥ ? sarvadharmā hi suvikrāntavikrāmin anālayāḥ | anālayatvānna pratiṣṭhante | sacetsuvikrāntavikrāmin dharmāṇāṁ pratiṣṭhānamabhaviṣyat, ālayo vā kūṭastho vā dharmāṇāmabhaviṣyat, ni(nya ?) darśayiṣyattathāgato dharmāṇāṁ pratiṣṭhānam-idaṁ dharmāṇāṁ pratiṣṭhānam, ayaṁ dharmāṇāmālayaḥ, ayaṁ dharmāṇāṁ saṁcaya iti | yasmāttarhi suvikrāntavikrāmin sarvadharmā apratiṣṭhitāḥ anālayāḥ asaṁcayāḥ, tasmānna kaściddharmaḥ kūṭasthaḥ | tasmāttathāgato dharmāṇāṁ pratiṣṭhānaṁ vā ālayaṁ vā saṁcayaṁ vā na nirdiśati | na hi suvikrāntavikrāmin dharmāḥ pariniṣpannāḥ, nāpi svabhāvaḥ kaścit, asaṁbhavādapariniṣpattito dharmāṇāṁ na kaścidavatiṣṭhate | tenocyate apratiṣṭhitāḥ sarvadharmā iti | asthānayogena anadhiṣṭhānayogena suvikrāntavikrāmin apratiṣṭhitāḥ sarvadharmāḥ | nāsti suvikrāntavikrāmin sarvadharmāṇāṁ sthitiḥ | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin catasṛṇāṁ mahānadīnāmanavataptāt sarasaḥ prasravantīnāṁ nāstyadhiṣṭhānamanyatra mahāsamudrāt, evameva suvikrāntavikrāmin sarvadharmāṇāṁ nāsti sthitiḥ, yāvadanabhisaṁskāraṁ na kṣapayanti | anabhisaṁskāra iti suvikrāntavikrāmin na tatra sthānaṁ nāsthānaṁ nādhiṣṭhānam, sarvatraiṣā gaṇanā nāsti | sthānamiti vā adhiṣṭhānamiti vā asthānamiti vā abhisaṁskāra iti suvikrāntavikrāmin gaṇanaiṣā nirdiṣṭā | yathāsattvapravṛttisaṁdarśanametatkṛtamasthānaṁ vā sthānaṁ vā pratiṣṭhānaṁ vā | nānabhisaṁskāre kācidbhūya iyaṁ gaṇanā | tenocyate apratiṣṭhitāḥ sarvadharmā iti | ayaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya sarvadharmāpratiṣṭhānayogaḥ prajñāpāramitāyāṁ carataḥ | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ kṣipraṁ sarvajñadharmān paripūrayati, āsannaśca bhavatyanuttarāyāṁ samyaksaṁbodhau, kṣipraṁ ca bodhimaṇḍamupasaṁkrāmati, kṣipraṁ ca sarvajñajñānaṁ pratilabhate, kṣipraṁ ca atītānāgatapratyutpannajñānaparipūrimadhigacchati, kṣipraṁ ca sarvasattvacittacaritavispanditānāṁ pāraṁ gacchati ||

tasmāttarhi suvikrāntavikrāmin bodhisattvena mahāsattvena arthaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ dānaṁ dātukāmena, sarvasattvān dharmadānena saṁtarpayitukāmena, sarvasattvānāmavidyāṇḍakośaṁ bhettukāmena, sarvasattvānāṁ mahājñānaṁ buddhajñānamupasaṁhartukāmena, sarvasattvānāmanukampakena bhavitukāmena, sarvasatvānāṁ hitaiṣiṇā bhavitukāmena, sarvasattvānāṁ dharmasubhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ bhogasubhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvāṁ śīlabhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ kṣāntisauratyasubhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvāṁ vīryasubhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ dhyānabhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ prajñāsubhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ vimukṣisubhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ svargopapattisubhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ vidyāvimuktisubhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ vumuktijñānadarśanasubhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ nīvaraṇasubhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ buddhadharmasubhikṣaṁ kartukāmena, sarvasattvānāṁ sarvaguṇasaṁpatsubhikṣaṁ kartukāmena, dharmacakraṁ pravartayitukāmena apravartitapūrvaṁ śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā brahmaṇā vā anyena vā punaḥ kenacillokena sahadharmeṇa, dharmasāṁkathyaṁ kartukāmena, buddhabhūmau vyākartukāmena, śrāvakabhūmau vyākartukāmena, pratyekabuddhabhūmau vyākartukāmena, sarvasattvānāṁ pūrvapraṇidhānakuśalamūlāni saṁcodayitukāmena asyāṁ prajñāpāramitāyāṁ śikṣitavyaṁ ghaṭitavyaṁ vyāyacchitavyaṁ prajñāpāramitābhāvanāyogamanuyuktena bhavitavyam | nāhaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya kaṁciddharmamevaṁ kṣipraṁ paripūrikaraṁ samanupaśyāmi sarvadharmāṇāṁ yatheha prajñāpāramitāyāṁ yathānirdiṣṭāyāmabhiyogaḥ pratipattiḥ asya vihārasyānutsargaḥ yaduta prajñāpāramitāvihārāya ||

ye kecitsuvikrāntavikrāmin bodhisattvā asyāṁ prajñāpāramitāyāṁ caranti, niṣṭhā tatra gantavyā-āsannā ime bodhisattvā anuttarāyāṁ samyaksaṁbodhiviti | yeṣāṁ keṣāṁcit suvikrāntavikrāmin iyaṁ prajñāpāramitā śrotrāvabhāsamapyāgamiṣyati, śrutvā cādhimokṣyanti abhinandiṣyanti, bhūtasaṁjñāṁ cotpādayiṣyanti, teṣāmapyahaṁ kuśalamūlamanuttarāyāḥ samyaksaṁbodherāhārakaṁ vadāmi-niṣṭhā ca tatra gantavyā-mahāprajñāsaṁbhāropacitā hyete kulaputrā vā kuladuhitaro vā, anyāni ca kuśalamūlāni parigṛhṇantīti | yeṣāṁ ca suvikrāntavikrāmin bodhisattvānāmayaṁ prajñāpāramitopāyakauśalyaparivartanirdeśo hastaṁ gamiṣyati, kiṁcāpi tatra kecinna vyākṛtā bhaviṣyanti saṁmukhaṁ buddhairbhagavadbhiḥ, atha ca punarveditavyametat-āsannā hyete vyākaraṇasya, nacireṇaite saṁmukhaṁ vyākaraṇaṁ pratilapsyanta iti ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin ye sattvā daśakuśalān karmapathān samādāya vartante, niṣṭhā tatra gantavyā-āsannā hyete sattvā uttarakuruṣūpapatteḥ | evameva suvikrāntavikrāmin yasya kasyacidbodhisattvasya iyaṁ prajñāpāramitā hasyaṁ gamiṣyati, veditavyametat-āsanno'yamanuttarāyāḥ samyaksaṁbodheriti ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin ye sattvā dānaṁ prayacchanti muktatyāgāśca bhavanti, sattvāṁśca dānena priyavadyatayā arthacaryayā samānārthatayā ca saṁgṛhṇanti, śīlaṁ ca rakṣanti, nihatamānāśca bhavati, niṣṭhā tatra gantavyā-kṣipramime sattvā mahābhogā bhavantyuccakulīnāśca ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin ye sattvā dānaśīlāśca bhavanti śīlasaṁpannāśca bhavanti, kṣāntisaṁpannāśca bhavanti, vīryadhyānapratiṣṭhitāḥ prajñayā samanvāgatāśca bhavanti, maitrī ca sattvānāmantike utpādayanti, sattvāṁśca śīle samādāpayanti, adhipatisaṁvartanīyaṁ ca karmopacinvanti, veditavyametat-acirādete cakravartirājyaṁ kārayiṣyanti iti | evameva suvikrāntavikrāmin yasya kasyacidbodhisattvasya iyaṁ prajñāpāramitā hastagatā bhaviṣyati, veditavyametat-kṣipramayaṁ bodhimaṇḍamupasaṁkramiṣyatīiti ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin yasya rājñaḥ kṣatriyasya pūrṇāyāṁ pūrṇamāsyāṁ pañcadaśyāṁ purato'rthakaraṇe saṁniṣaṇṇasya cakraratnaṁ prādurbhavati, tatraivaṁ veditavyam-cakravartī cāyaṁ bhaviṣyati, kṣipraṁ cāsya sapta ratnāni prādurbhaviṣyantīti | evameva suvikrāntavikrāmin yasya bodhisattvasya ayaṁ prajñāpāramitāparivarto hastaṁ gamiṣyati, veditavyamidam-kṣipramayaṁ sarvajñatārambaṇaiḥ samanvaṅgībhaviṣyati iti ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin ye sattvā utkṛṣṭakuśalamūlasamanvāgatāśca bhaviṣyanti śobhanasamācārāśca bhaviṣyanti, udārādhimuktikāśca bhaviṣyanti, pratikūlasaṁjñā caiṣāṁ mānuṣyake ātmabhāve saṁtiṣṭhate, śīlasaṁpannāśca bhavanti, mahājanasya ca kṛtyakāriṇo bhavanti, devopapattiṁ cākāṅkṣanti, veditavyametat-kṣipramete cāturmahārājikānāṁ devānāṁ sahavratāyopapatsyante, tatra cādhipatyaṁ kārayiṣyanti | ye kecitsuvikrāntavikrāmin pariśuddhataraiḥ kuśalamūlaiḥ samanvāgatā utkṛṣṭakuśalamūlāśca pūrvaṁ ca dāna dadati paścātsvayaṁ bhuñjate, prāk cānyeṣāṁ sattvānāṁ kṛtyāni kurvanti paścādātmanaḥ, na cādharmarāgaraktā bhavanti, na viṣamarāgaraktā bhavanti, devaiśvaryādhipatyaṁ cākāṅkṣanti, veditavyametat-acirādete aprakampyaṁ devānāṁ trāyastriṁśatāmaiśvaryādhipatyaṁ kariṣyanti, śakrāśca bhaviṣyanti devānāmindrā iti | evameva suvikrāntavikrāmin yasya kasyacidbodhisattvasya iyaṁ prajñāpāramitā upanaṁsyate, niṣṭhā tatra gantavyā-kṣipramayaṁ sarvadharmaiśvaryādhipativaśavartitāmanuprāpsyatīti ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin ye sattvāścaturṇāṁ brahmavihārāṇāṁ lābhino bhavanti, veditavyametat-kṣipramete brahmaloke upapatsyanta iti | evameva suvikrāntavikrāmin yasya kasyacid bodhisattvasya ayaṁ prajñāpāramitānirdeśa upanaṁsyate, veditavyamidam-kṣipramayaṁ dharmacakraṁ pravartayiṣyatīti ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin vārṣikeṣu māseṣu pratyupasthiteṣu iyaṁ mahāpṛthivī meghān pratītya snigdhā bhavati, anupūrveṇa ca pravarṣati, devenābhiṣyandamānā uparyupari udakaṁ pravarṣanti, yenotsāhaṁ bahavo'nugacchanti | ye cāsyā mahāpṛthivyāstalaṁ saṁtarpayanti | evamiyaṁ mahāpṛthivī abhyantarā ca abhiṣyanditā snigdhā ca bhavati, upariṣṭācca udakamuhyate, yathā nimnāni ca sthalāni saṁtarpayati, evamiyaṁ mahāpṛthivī upariṣṭānmeghairabhiṣyanditā satī tṛṇagulmauṣadhivanaspatīnābhiṣyandayati | te'bhiṣyanditāḥ santo bahūn śākhāpatrapalāśān muñcanti bahupuṣpaphalāśca bhavanti, tadā ceyaṁ mahāpṛthivī manojñagandhamutsṛjati | evamiyaṁ mahāpṛthivī puṣpaphalotsasarastaḍāgaistasmin samaye upaśobhitā bhavati | tataśca tuṣṭā bhavanti manuṣyāśca amanuṣyāśca tāni puṣpaphalāni paribhuñjamānāstaṁ ca gandhaṁ jighrantaḥ | evameva suvikrāntavikrāmin yadā bodhisattvasya iyaṁ prajñāpāramitā abhimukhī bhavati, asyāṁ ca prajñāpāramitāyāṁ yogamāpadyate, veditavyametat suvikrāntavikrāmin acireṇāyaṁ bodhisattvo'bhiṣyanditaḥ sarvajñajñānena, sarvajñajñānaṁ vivariṣyati, sarvajñajñānaṁ prakāśayiṣyati, tena ca sattvānārdrīkariṣyatyanuttaradharmaratnaprakāśanatāyai ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin ye'navataptasya nāgarājasya bhavane sattvā upapannāḥ, te catvāro mahānadīrutsṛjati yā mahāsamudraṁ saṁtarpayanti | evameva suvikrāntavikrāmin yeṣāṁ bodhisattvānāmiyaṁ prajñāpāramitā hastamupanaṁsyati, asyāṁ na śikṣiṣyante, sarve te mahādharmadhārāḥ pravarṣanti, yābhiḥ sarvasattvān dharmadānena saṁtarpayiṣyanti ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin ye kecitsattvāḥ sumeroḥ parvatarājasyāntikamupasaṁkrāmanti, sarve te ekavarṇā bhavanti yaduta suvarṇavarṇā bhavanti | evameva suvikrāntavikrāmin yeṣāṁ bodhisattvānāmayaṁ prajñāpāramitānirdeśo hastagato bhaviṣyati, sarve te ekāṁ gatiṁ gamiṣyanti yaduta tathāgatagatiṁ sarvajñatāgatim ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin sāgaro mahāsamudraḥ sarvodakasaṁdhārayitā, nityaṁ tatra sarvamudakaṁ samavasarati, evameva suvikrāntavikrāmin yasya kasyacidbodhisattvasya ayaṁ prajñāpāramitānirdeśo hastagato bhaviṣyati, niṣṭhā tatra gantavyā-kṣipramayaṁ sarvadharmasāgaratāṁ sarvadharmabhājanatāṁ sarvadharmasamavasaraṇatāmanuprāpsyati, kṣipraṁ ca dharmasaṁketena akṣobhyo bhaviṣyatīti ||

tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin sūryamaṇḍalamabhyudgacchat sarvā diśaḥ prabhādhyāmīkaroti, evameva suvikrāntavikrāmin bodhisattvo'syāṁ prajñāpāramitāyāṁ caran sarvasattvānāṁ dharmāvabhāsakṛtyena pratyutpasthito bhavati, ihābhyudgacchan suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ sarvasattvānāṁ kuśalamūlāvabhāsena pratyupasthito bhavati, sarvasattvānāṁ ca dakṣiṇīyatāṁ gacchati, sarvasattvānāṁ ca puṇyakṣetraviśuddhiṁ gacchati, sarvasattvānāṁ cābhigamanīyo bhavati, sarvasattvānāṁ ca pūjyo bhavati praśaṁsanīyaḥ ||

asyāṁ suvikrāntavikrāmin prajñāpāramitāyāṁ śikṣamāṇo bodhisattvo'gratāyāṁ śikṣate, sarvasattvānāṁ ca nirvāṇapathaśodhanāya śikṣate | tatkasmāddhetoḥ ? eṣā hi suvikrāntavikrāmin agrā śikṣā jyeṣṭhā varā pravarā anuttarā niruttarā yeyaṁ prajñāpāramitāśikṣā | asyāṁ śikṣamāṇaḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvaḥ sarvaśikṣāpāramitāṁ prāpnoti, sarvaśikṣāśca samādāya abhyudgacchati, sarvaśikṣāṇāṁ ca deśayitā bhavati, sarvaśikṣāṇāṁ ca abhivāhayitā bhavati, asyāṁ hi suvikrāntavikrāmin śikṣāyāmatītānāgatapratyutpannā buddhā bhagavanto bodhisattvacaryāyāṁ carantaḥ śikṣitāḥ śikṣiṣyante śikṣante ca | asyāṁ ca śikṣāyāṁ supratiṣṭhitā buddhā bhagavantaḥ sarvasattvebhyo'nuttarāṁ śikṣāpariśuddhiṁ saṁprakāśitavantaḥ, saṁprakāśayanti ca | tatkasmāddhetoḥ ? sarvalokābhyudgataśikṣā hyeṣā suvikrāntavikrāmin yaduta prajñāpāramitāśikṣā | sarvalokaviśiṣṭā śikṣā sarvalokasvayaṁbhūśikṣā yaduta prajñāpāramitāśikṣā | prajñāpāramitāyāṁ śikṣamāṇaḥ suvikrāntavikrāmin bodhisattvo na kasmiṁściddharme śikṣito bhavati laukike vā lokottare vā, saṁskṛte vā asaṁkṛte vā, sāsrave vā anāsrave vā, sāvadye vā anavadye vā | na kvacitsaṅgaṁ janayati, sarvadharmāsaṅgavihārī bhavati | tatkasmāddhetoḥ ? sarvadharmā hi suvikrāntavikrāmin asaktā abaddhā amuktāḥ | nāpi kasyaciddharmasya saṅgena pratyupasthitā na bandhanena | rūpaṁ hi suvikrāntavikrāmin asaktamabaddhamamuktam | vedanāsaṁjñāsaṁskāravijñānamasaktamabaddhamamuktam | nāmarūpamasaktamabaddhamamuktam | viparyāsadṛṣṭigatanīvaraṇānyasaktāni abaddhāni amuktāni | rāgadveṣamohā asaktā abaddhā amuktāḥ | ṣaḍādhyātmikānyāyatanāni asaktāni abaddhāni amuktāni | ṣaḍbāhyāyatanāni asaktāni abaddhāni amuktāni | kāmarūpārūpyadhātavo'saktā abaddhā amuktāḥ | ātmadhātuḥ sattvadhātuśca asakto'baddho'muktaḥ | pratītyasamutpādo'sakto'baddho'muktaḥ | saṁkleśavyavadānamasaktamabaddhamamuktam | evaṁ tyāgamātsaryaśīladauḥśīlyakṣāntivyāpādavīryakausīdyadhyānavikṣepaprajñādauṣprajñyāni asaktāni abaddhāni amuktāni | duḥkhasamudayanirodhamārgā asaktā abaddhā amuktāḥ | smṛtyupasthānasamyakprahāṇarddhipādāpramāṇāviparyāsā amuktāḥ | indriyabalabodhyaṅgasamādhisamāpattayo'saktā abaddhā amuktāḥ| pṛthivyaptejovāyvākāśavijñānadhātavo'saktā abaddhā amuktāḥ | anutpādakṣayābhisaṁskārajñānāni asaktāni abaddhāni amuktāni | avidyāvimukti asakte abaddhe amukte | abhijñāsaṅgatā asaktā abaddhā amuktā | vidyāvimuktijñānadarśanamasaktamabuddhamamuktam | pṛthagjanaśrāvakapratyekabuddhadharmā asaktā abaddhā amuktāḥ | nirvāṇamasaktamabaddhamamuktam | buddhajñānabalavaiśāradyāni asaktāni abaddhāni amuktāni | atītānāgatapratyutpannāsaṅgajñānadarśanamasaktamabaddhamamuktam | tatkasmāddhetoḥ ? sarvadharmāṇāṁ hi suvikrāntavikrāmin bandhanaṁ nopalabhyate | asaṅgā abaddhā hi suvikrāntavikrāmin sarvadharmāḥ, tena teṣāṁ vimuktirnopalabhyate | asaktā iti suvikrāntavikrāmin na teṣāṁ kaścinmocayitā, api tu yadevaṁ sarvadharmāṇāṁ darśanam, idamucyate asaṅgajñānadarśanamiti | asaṅga iti suvikrāntavikrāmin saṅgānupalabdhiḥ | asaṅgo'saṅgatayā, asaṅgo'saṅgabhūtatayā asaṅga ityucyate | nātra kaścidupalabhyate, yaḥ saṁyujyeta vā badhyeta vā | yataśca nopalabhyate yaḥ saṁyujyate vā badhyeta vā, tena asaṅga ityucyate | abaddha iti suvikrāntavikrāmin bandhānanupalabdhitaḥ, bandhanābhūtatayā abaddha ityucyate | na hi tatra kiṁcidbandhanaṁ vidyate, nāpi tatra kaścidupalabhyate yo baddhaḥ | yataśca nopalabhyate yo baddhaḥ, tena abaddha ityucyate | yaśca asakto'baddhaḥ, kutastasya muktiḥ ? yaśca na sajjate na badhyate, mukto'sau visaṁyuktaḥ śītībhūto vipramuktaḥ | tatra na kācidbhūyo bandhanā | tenocyate vimukta iti | mokṣo'sya bhūyo na saṁvidyate | ayaṁ suvikrāntavikrāmin bodhisattvasya sarvadharmāsaktābaddhāmuktajñānadarśanapraveśaḥ prajñāpāramitāyāṁ carataḥ | evaṁ caran suvikrāntavikrāmin bodhisattva āsanno bhavatyanuttarāyāḥ samyaksaṁbodheḥ | kṣipraṁ ca sa sarvajñajñānaṁ pratilabhate | imāmahaṁ suvikrāntavikrāmin mudrāṁ sthāpayāmi bodhisattvānāṁ saṁśayacchedāya prajñāpāramitāmabhiyuktānāṁ prajñāpāramitāyāṁ caratām | svayamimaṁ suvikrāntavikrāmin mudrānirdeśamadhiṣṭhāsyāmi, na pratibalā mama śrāvakā imāṁ prajñāpāramitāmudrāṁ paścime kāle paścime samaye paścimāyāṁ pañcaśatyāṁ dhārayitum ||

atha khalu bhagavān bhadrapālasusārthavāhapūrvaṁgamāni pañcamātrāṇi bodhisattvaśatānyāmantrayate sma suvikrāntavikrāmiṇaṁ ca bodhisattvam-śakyatha yūyaṁ kulaputrāstathāgate parinirvṛte paścime kāle paścime samaye paścimikāyāṁ pañcaśatyāṁ saddharmāntardhānakālasamaye saddharmavipralope vartamāne saṁkṣīṇakāle imaṁ tathāgatasya anekakalpakoṭīniyutaśatasahasrasamudānītaṁ dharmaratnakoṣaṁ prajñāpāramitāpūrvaṁgamaṁ prajñāpāramitāprabhavaṁ prajñāpāramitāpratiṣṭhānaṁ dhārayitum, parebhyaśca vistareṇa saṁprakāśayitum ? evamukte bodhisattvā bhagavantametadavocat-śakyāmo vayaṁ bhagavan imaṁ tathāgatasya anekakalpakoṭīniyutaśatasahasrasamudānītamanuttaraṁ dharmaratnakoṣaṁ prajñāpāramitāpūrvaṁgamaṁ prajñāpāramitāprabhavaṁ prajñāpāramitāpratiṣṭhānaṁ dhārayitum, parebhyaśca vistareṇa saṁprakāśayitum | kiṁcāpi bhagavan sa kālo mahābhayo mahākāntāro mahāghoraśca bhaviṣyati, yadbhūyasā ca tasmin samaye sattvāḥ saddharmavyavanasaṁvartanīyena karmaṇā samanvāgatā bhaviṣyanti, viṣamalobhalubdhā viṣamarāgaraktā adharmarāgaraktā īrṣyālobhaparītacetasaḥ krodhanāścaṇḍāḥ paruṣāḥ durvacasaḥ śaṭhāḥ kuhakā māyāvino'dharmacāriṇaḥ kalahabhaṇḍanavivādavigrahabahulā asaṁvarasthitāḥ lubdhā lobhābhibhūtāḥ kusīdāḥ hīnavīryā muṣitasmṛtayo'saṁprajñāstuṇḍāḥ mukharāḥ pragalbhā antarhṛdayapraticchannapāpakarmāṇaḥ utsadarāgadveṣamohā avidyāṇḍakoṣatamomohāndhakārābhibhūtā mārapakṣānukūlacāriṇaḥ pratyarthikāśca bhaviṣyanti, asya gambhīrasya dharmavinayasya dharmaratnakoṣasya apratyudgatamanaḥśīlāśca bhaviṣyanti, atha ca punarutsahāmahe vayaṁ bhagavan imaṁ tathāgatasya anekakalpakoṭīniyutaśatasahasrakuśalamūlasamudānītamanuttaraṁ dharmaratnakoṣaṁ dhārayituṁ vācayitum, ye ca tasminnantakāle parīttaparīttā api sattvā bhaviṣyanti ebhirdharmairarthikāḥ, eṣu dharmeṣu śikṣitukāmā, aśaṭhā ṛjavo'māyāvinaḥ, ye jīvitamapi parityajeyuḥ, na punareṣāṁ dharmāṇāṁ pratyarthikā bhaveyuḥ, nāpīmān dharmān pratikṣipeyuḥ, nopyebhyo dharmebhyaḥ parāṅmukhā bhaveyuḥ, teṣāmarthaṁ kariṣyāmaḥ, utsāhaṁ ca dāsyāmaḥ, eṣvevaṁrūpeṣu dharmeṣu saṁdarśayiṣyāmaḥ, samuttejayiṣyāmaḥ saṁpraharṣayiṣyāmaḥ ||

atha khalu bhagavāṁstasyāṁ velāyāmidaṁ dharmādhiṣṭhānaṁ prajñāpāramitānirdeśamadhitiṣṭhiti sma, mārasya ca pāpīyaso'smin dharmaparyāye mārapāśānāṁ chedāya adhiṣṭhānamakarot | atha khalu bhagavān smitaṁ prāviṣkaroti sma, yathāyaṁ trisāhasramahāsrāhasro lokadhāturmahatāvabhāsena sphuṭo'bhūt | devā api manuṣyān paśyanti sma, manuṣyā api devān | ye tatra saṁnipatitā devanāgayakṣagandharvāsuragaruḍakinnaramahoragāḥ, te sarve divyaiḥ puṣpairbhagavantamabhyavakiranti sma, divyāni ca cīvarāṇi kṣipanti sma, mahāntaṁ ca nirnādanirghoṣamakārṣuḥ-mahādhiṣṭhānaṁ batedaṁ tathāgatenādhiṣṭhitaṁ yatrāgatirmārāṇāṁ pāpīyasām | sarvamārapāśa hi cchinnā anena dharmādhiṣṭhānena ca | teṣāṁ kulaputrāṇāṁ kuladuhitṛṇāṁ ca bhūyo mārebhyaḥ pāpīyobhyo'bhayaṁ pratikāṅkṣitavyam | ye imaṁ dharmaparyāyaṁ dhārayiṣyanti vācayiṣyanti parebhyaśca vistareṇa saṁprakāśayiṣyanti, uttīrṇāste bodhisattvā bhaviṣyanti | māraṁ ca te pāpīyāṁsaṁ sasainyaṁ parājayiṣyanti ye imaṁ dharmaparyāyaṁ dhārayiṣyanti, parebhyaśca vistareṇa saṁprakāśayiṣyanti ||

atha khalu bhagavān suvikrāntavikrāmiṇaṁ bodhisattvametadavocat-evametatsuvikrāntavikrāmin, evametat, yathaite devaputrā vāco bhāṣante | baddhasīmā suvikrāntavikrāmin mārāṇāṁ pāpīyasāmasmin dharmaparyāye bhāṣyamāṇe tathāgatena | ye'tra khalu punaḥ suvikrāntavikrāmin kulaputrā vā kuladuhitaro vā imaṁ dharmaparyāyamudgrahīṣyanti dhārayiṣyanti vācayiṣyanti, parebhyaśca vistareṇa saṁprakāśayiṣyanti, agatistatra mārasya pāpīyaso bhaviṣyati, anākramaṇīyāśca te kulaputrāḥ kuladuhitaraśca bhaviṣyanti māraiḥ pāpīyobhiḥ | nihatamārapratyarthikāśca te bhaviṣyanti uttīrṇasaṁgrāmāśca, ye imaṁ dharmaparyāyamudgrahīṣyanti dhārayiṣyanti vācayiṣyanti, parebhyaśca vistareṇa saṁprakāśayiṣyanti | na khalu punaḥ suvikrāntavikrāmin ayaṁ dharmaparyāyaḥ saṁkliṣṭānāṁ sattvānāṁ hastaṁ gamiṣyati, nāpi mārapāśabaddhānāṁ | ājāneyabhūmiriyaṁ suvikrāntavikrāmin, neyamanājāneyānāmanājāneyabhūmiḥ | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin ye te bhaviṣyanti hastyājāneyā vā aśvājāneyā vā, na te koṭṭarājñāṁ paricaryāṁ kurvanti, nāpi te krūrajanānāṁ darśanamupayānti | cakravartināṁ suvikrāntavikrāmiṁstathārūpā hastyājāneyā aśvājāneyāśca darśanamupayānti, teṣāṁ ca abhyudgacchanti paribhogāya upasthānaparicaryāyai, cakravartināṁ hi rājñāṁ paribhogāya bhavanti | evameva suvikrāntavikrāmin manuṣyājāneyānāṁ sattvānāmime evaṁrūpā dharmaparyāyāḥ paribhogāya hastaṁ gamiṣyanti | tadyathāpi nāma suvikrāntavikrāmin upoṣadho nāgarājaḥ supratiṣṭhitaśca nāgarājaḥ airāvaṇo nāgarājaḥ | na te manuṣyāṇāmupabhogāya saṁkrāmanti, nāpi te manuṣyāṇāṁ darśanāyopasaṁkrāmanti, nāpi te anyeṣāṁ devānāmupabhogāya paribhogāya saṁkrāmanti, devājāneyānāṁ te nāgarājānaḥ paribhogāya saṁkrāmanti | yathā yathā ca śakro devānāmindro'bhikrāmati vyūhaṁ kṛtvā, tathā tathā cāpi nāgarājānastādṛśameva vyūhaṁ kṛtvā upasaṁkrāmanti paribhogāya | evameva suvikrāntavikrāmin ye te bhaviṣyanti manuṣyendrāḥ puruṣendrāḥ teṣāmime dharmaparyāyā upabhogaparibhogāya bhaviṣyanti, yaduta vācanatayā deśanatayā saṁprakāśanatayā, teṣāṁ ceme dharmaparyāyā mahāvyūhā mahāviṣkārā mahādharmālokā bhaviṣyanti, mahatīṁ ca dharmaprītimeṣu dharmaparyāyeṣu te'nubhaviṣyanti | mahatā ca prītiprāmodyena samanvāgatā bhaviṣyanti, asya dharmaparyāyasya ekaṁ nayaṁ ye dhārayiṣyanti, kaḥ punarvādo ye sakalasamāptaṁ lekhayitvā dhārayiṣyanti pūjayiṣyanti vaistārikaṁ ca kariṣyanti, te te manuṣyendrā manuṣyājāneyāḥ | parigṛhītāste khalu punaḥ suvikrāntavikrāmin anena dharmaparyāyeṇa bhaviṣyanti | agatirasminnanājāneyānām | etadapyahaṁ suvikrāntavikrāmin sarvasaṁśayacchedāya vadāmi ||

asmin khalu punardharmaparyāye bhagavatā bhāṣyamāṇe anekairaprameyairbodhisattvairanutpattikeṣu dharmeṣu kṣāntiḥ pratilabdhābhūt | aprameyāsaṁkhyeyāśca sattvāa anuttarāyāṁ samyaksaṁbodhau cittānyutpādayanti | niyatāśca te tathāgatena nirdiṣṭā abhūvan bodhāya ||

idamavocadbhagavān | āttamanāḥ suvikrāntavikrāmī bodhisattvo mahāsattvaḥ, catasraḥ parṣadaḥ, sadevamānuṣanāgayakṣagandharvāsuragaruḍakinnaramahoragaśca loko bhagavato bhāṣitamabhyanandan || iti ||

ārya prajñāpāramitāyāmanuśaṁsāparivartaḥ saptamaḥ ||

āryasuvikrāntavikrāmiparipṛcchā prajñāpāramitānirdeśaḥ ||

sārdhadvisāhasrikā bhagavatī āryaprajñāpāramitā samāptā ||

yā sarvajñatayā nayatyupaśamaṁ śāntaiṣiṇaḥ śrāvakān

yā mārgajñatayā jagaddhitakṛtāṁ lokārthasaṁpādikā |

sarvākāramidaṁ vadanti munayo viśvaṁ yayā saṁgatā-

stasyai śrāvakabodhisattvagaṇino buddhasya mātre namaḥ || 1 ||

ye dharmā hetuprabhavā hetuṁ teṣāṁ tathāgato hyavadat |

teṣāṁ ca yo nirodho evaṁ vādī mahāśramaṇaḥ || 2 ||